O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

1-rasm. Yer nok, topinambur. 1,2-unib chiqish fazasidagi va tuganaklarning jadal
hosil bo‘lish davridagi o‘simliklar; 3-poyaning qismi; 4-gullar;
naychasimon (a) va tilsimon (b); 5-meva; 6-tuganaklar;


Yer noki kasalliklar, zararkunandalarga chidamli ekin bo‘lganligi tufayli uni etishtirishda pestitsidlar qo‘llanilmaydi. Shuning uchun uning yangi kovlab olingan tuganaklari, uni qayta ishlash natijasida olingan sharbat, fruktoza, spirt ekologik toza mahsulot hisoblanadi.
Yer nokning vatani Shimoliy AmerikA*. Evropaga Amerikadan kelti­rilgan. Hozirda dunyoning juda ko‘p mamlakatlarida ekilmoqdA*.
O‘zbekistonda er noki sug‘oriladigan erlarda gektaridan 250-300 s tuganak, 700-800 s yashil massa hosilini berishi mumkin. Bir gektardan oziqa birligini chiqishi bo‘yicha er noki oziqa ekinlari orasida etakchi o‘rinlardan birini egallaydi.
Botanik tavsifi. Er noki tuganak hosil qiluvchi, astradoshlar (Asteraceae) oilasiga mansub o‘simlik. Avlodi Helianthus L. Hozirda bu avlodga 100 dan ortiq turlar kiradi va ulardan 2 tur Helianthus annus L – kungaboqar va Helianthus tuberosus. L – er noki ekin sifatida keng tarqalgan.
Poyalarining bo‘yi 2-4 m, bir tupda 1-5 poya hosil qiladi. Barglari tu­xumsimon, uzunchoq tuxumsimon, yirik, atrofi tishsimon. Unib chiqish fazasida ular barglar to‘plamini hosil qiladi, shonalashda ular poya­ning pastki qismida qarama-qarshi yoki xalqasimon, poya o‘rtasida va uchida nav­batlashib joylashadi. Kattaligi 2-5 sm. Bitta o‘simlikda 1-50 to‘pgul bo‘lishi mumkin. CHetdan changlanadi. Mevasi pista, 1000 tasining vazni 7-9 g. er noki O‘zbekistonda tuganaklari yordamida ko‘paytiriladi. Pista­sidan ko‘paytirish seleksiyada qo‘llaniladi.
Ildiz tizimi – popuk, urug‘idan ekilganda – o‘q ildiz. Tuproqda il­dizlari 2 m chuqurlikka kirib boradi. Er osti novdalari – stolonlar yo‘g‘onlashib tuganakka aylanadi. Stolonlar uzunligi 5-40 sm. Tuganak­lari nokka o‘xshash. Rangi oq, qizil, siyohrang va boshqa ranglarda bo‘lishi mumkin. Bitta o‘simlikda 20-30 tadan 70 tagacha tuganak hosil bo‘ladi. Vazni 10-100 g.