O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Zaxarli va zararli utlarni gerbariy materig’allriga karab urganish
Topshiriq: Zaxarli va zararli utlarni gerbariylarga karab aniklash.
Mashgulot uchun kerakli materig’allri va ukuv kullanmalari. Uzbekiston yaylovlarida keng tarkalgan zaxarli va zararli utlarning gerbariylari, lupa, usimliklarni aniklaydigan kullanmA*.
Topshiriqni bajarish tartibi. Uquvchilar Uzbekiston yaylovlarida o‘simliklar qoplami rang, iloq, qungirbosh va boshqa efemeroid usimliklardan iborat. Bunday yaylovlarning hosildorligi gektariga 3 – 3,5 stentner.
4. Shurasimonlar (solyankovыe) yaylovi. Bunday yaylovlarda galofit (shurga chidamli) usimliklar usadi. Shurasimonlar karamlar, astralar, kungirboshlar oilasiga kiruvchi usimliklar bilan birgalikda usadi. B yaylovlarda kuylarni utlatish uchun foydalanish mumkin. 1 gektar erdan 8 – 10 st quruq massa xosili beradi.


Zaxarli va zararli utlar
Tabiiy utloq va yaylovlarda chorvachilikka zarar etkazadigan juda kuplab usimliklar uchraydi. Chorvachilik maxsulotlarini buzadigan va chorva mollarini turli organlarini shikastlantirib, ularda turli kasalliklar keltirib chikaradigan utlar zararli utlar deyiladi. Bunday usimliklar kuylarning junini ifloslantiradi, ovkat xazm kilish organlarini shikastlaydi, sutning ta’mini buzadi va xokazo.
Piyoz, sutlama, sutning rangini xar xil rangga buyasa, qamish, shuvoq, sutning ta’mini buzadi. Chorva mollari piyoz, makkajuxori, xantal, esa sutning ta’mi buziladi va kulansa xid keladi.
Quytikan, toshkakra, junning sifatini buzadi. Tukli iloq, qorakuza, ok itqunoq sorva mollarini ovkat xazm kilish sistemasiga zarar etkazadi.
Zaxarli utlar tarkibidagi zaxarli moddalar (alkoloidlar, glyukozidlar) chorva mollarini kuchli zaxarlaydi va xatto ularni ulimiga sabab buladi.
Uzbekistonda keng tarkalgan zaxarli utlardan biri ayik tovondoshlar oilasiga kiruvchi uchmadir. Uchma efemer yaylovlarida kup uchraydigan zaxarli va zararli usimliklarni morfologik va biologik xususiyatlari bilan tanishadilar, ularning rivojlanish fazasining kaysi davrida uta zaxarli bulishi, kaysi turdagi xayvonlarni kuprok zaxarlashi, usadigan joylarini daftarlariga yozib oladilar.
Uquvchilar xar bir zaxarli yoki zararli usimlikni kaysi oilaga, avlodga, turga mansubligini aniklaydilar va usimlik kovlab olingan joyni, muddatni yozib oladilar.
Olingan ma’lumotlarni quyidagi jadvalga yozib oladilar.
Yaylovlarda kup uchraydigan zaharli va zararli utlarni xarakteristikasi

Usim-lik	Oila-si	Usimlik-ning mor-fologik xususiyat-lari	Uchrash joy-lari	Mollar tomoni-dan eyilishi	Zararligi		Zaharli
					Qaysi xayvon turi uchun	Kelti-radigan zarar-ning xarak-teri	Qaysi xayvon turi uchun	Zaxar-lilik dara-jasi