O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti kurs ishi mavzu : atom tuzilishi mavzusini o’qitishda “muloqot” treningi metodidan foydalanish

II Bob ATOM TUZILISHI MAVZUSINI O’QITISHDA “MULOQOT” TRININGI METODIDAN FOYDALANISH
2.1-§ Atom yadrosining tarkibi va strukturasini o’rganishda “Muloqot” treningi metodidan foydalanish.
Atom tuzilishi oydinlashgach, olimlarni endi yadro tarkibi va tuzilishi qiziqtira boshladi. Klassik nazariyaga asosan musbat zaryadli protonlar juda kichik hajmli (r~10^-13cm) yadroda bo’lishi Kulon qonunigi ko’ra mumumkin emas edi.
Musbat zaryadli protonlarni yadroda tutib turuvchi yana boshqa bir zarracha bo’lishi kerak degan fikr paydo bo’ldi. Kvant mexanikasidagi Geyzenberg noaniqligi elektronning yadro tarkibiga kirishini inkor etar edi.
D. Chedvik tomonidan massasi proton massaga yaqin, ammo zaryadsiz zarracha neytron ochildi. Shundan so’ng yadroning proton-neytron modeli D. Ivakenko va Geyzenberglar tomonidan ilgari surildi.
Bitta proton va neytron birgalikda nuklon deb ataldi. Nuklonlar bir-birlari bilan yadro kuchi orqali bog’langan. Bu kuch tabiatini klassik fizika doirasida izohlash mumkin emas ekan. Bu kuchli o’zaro ta’sir nazariyasi E. Fermi tomonidan ilgari surildi.
Yadroda doimo proton-neytronga va neytron-protonga aylanib turar ekan. Ushbu aylanish vaqtida nuklonlar -mezonlar bilan o’zaro almashinib turadi.
Bunday o’zaro almashinuvni faqat kvant nazariyasi doirasida tushuntirish mumkin va bunday almashinuv nuklonlar o’rtasida kuchli o’zaro ta’sirni ya’ni tortishuvni yuzaga keltirar ekan. Bunga yadro bog’lanish energiyasi deb atalib, yadroning turg’unligini ta’minlaydi. Yadroning bog’lanish energiyasi nisbiylik nazariyasining massa bilan energiya orasidagi bog’lanish formulasi
E=mc²
orqali hisoblash mumkin bo’ladi.
m=(Zm_p+(A-Z)m_l)-M_ya
ga massa deffekti deyiladi, S- yorug’likninig vakuumdagi tezligi, A-Z=N-neytronlar soni, Z-yadrodagi protonlar soni, A-yadroning massa soni
Doimo:
Zm_p+(A-Z)m>M_ya.