O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat сhet tillar instituti

2.Bolalarda moddalar va energiya almashinuvining xususiyatlari. 

Organizmga tashqaridan  qabul qilingan suv,oziq moddalar, havo kabilar organizmga kirganidan 

so’ng  biologik  oksidlanishga  uchraydi  ya’ni  parchalanadi.  Ular  o’z  tarkibiy  qismlarigacha 

parchalanib,  organizmga  qurilish  materiali  bo’lib  xizmat  qiladi.  Bu  jarayon  –moddalar 

almashinuvi  deb  ataladi.  Organizmda  moddalar  almashinuvi  ikkita  jarayondan  iborat  bo’ladi. 

Bulardan  biri-  a  s  s  i  m  i  l  ya  s  i  ya,  ya’ni    tashqi  muxitdan  organizmga  kiruvchi  moddalarni 

o’zlashtirish,  oddiy    kimyoviy  birikmalardan    murakkab  birikmalarni  hosil  qilishdir.  Moddalar 

almashinuvining ikkinchi ko’rinishi esa- d i s s i m i l ya s i ya, ya’ni tirik organizmlar tarkibiga 

kiruvchi  moddalarning  parchalanishidir.Voyaga  etgan  katta  odamlarda  dissimilyasiya  jarayoni  

ustunroq bo’ladi shu sababli ularda yuzlariga ajin tushadi, terilari osilib, burishib qola boshlaydi. 

Yoshlarda esa assimilyasiya jarayoni ustunroq bo’ladi, chunki yosh organizm o’sib, rivojlanishi 

uchun bu jarayon o’ta muhimdir. 

Katta  yoshdagi  odamlardan  farqli  ravishda  bolalarda  moddalar  almashinuvi  natijasida  hosil 

bo’lgan    e  n  e  r  g  i  ya  n  i  n  g    ko’pgina  qismi  organizmning  o’sishi  va  rivojlanishi    uchun  

sarflanadi.  Umumiy  sarflanadigan  energiyaning  15  %  i    bolaning  o’sishi  uchun  sarflanadi. 

Organizmda    oqsillar,  yog’lar,  uglevodlar  organizmga  tashqaridan  kirgan  kislorod  bilan 

oksidlanib parchalanadi  va energiya hosil  bo’ladi.  Faqat  yurak, jigar, buyrak va muskullarning 

ish  faoliyatini  ta’minlash  uchun  bir  kecha-kunduzda  sarflanadigan  energiya  100  litr  suvni 

qaynatishi  aniqlangan.Oziq  moddalar  parchalanishidan  hosil  bo’ladigan  energiyaning  uchdan 

ikki qismi  to’qima va organlar hayotiy faoliyatini bajaradigan ishi uchun  sarflanadi, uchdan bir 

qismi    tana  haroratining  doimiyligini  ta’minlash  uchun  sarflanadi.  Bir  gramm  oqsil 

---

 

87 

parchalanganda  4,1  kkalloriya,  bir  gramm  yog’  parchalanganda  9,3  k.kal,  bir  gramm  uglevod 

parchalanganda esa 4,1  k.kall energiya hosil  bo’ladi.Demak,moddalar va energiya almashinuvi 

bolalar va o’smirlar organizmini  o’sishi va rivojlanishi uchun xizmat qiladi. 

3.Ovqat hazm qilishning ahamiyati va hazm organlari gigiyenasi 

Ma’lumki,  ovqatlar  bilan  birga  organizm    oqsillar,  yog’lar  va  uglevodlar  kabi    murakkab  

organik  moddalarni  oladi.  Bu  moddalar  organizm    tomonidan    o’sish  jarayonida  va  muddatini 

o’tab  bo’lgan  hujayralarni  o’rniga  yangilarini    hosil  bo’lishida  qurilish  materiali  sifatida 

foydalaniladi. 

Ovqat  hazm  qilish  jarayoni  deb-  oziq  moddalarni  fizik  va  kimyoviy  qayta  ishlanishi  va  ularni 

oshqozon-ichaklar  tizimidan  surilishi,  qon  bilan  tashilishi,  organizm  tomonidan  o’zlashtirilishi 

mumkin bo’lgan oddiy va eruvchan birikmalarga aylanish  jarayoniga aytiladi. 

Ovqat hazm qilish organlari kasallanmasligi uchun gigiena qoidalariga amal qilish kerak bo’ladi. 

Avvalo har bir bolani yoshligidan tishlarini toza tutishga o’rgatish lozim. Chunki sog’lom tishlar 

salomatlik  garovidir.  Undan  tashqari  xar  bir  yoshlarimiz  kundalik  xayotida  to’g’ri  va  rejali 

asosda  ovqatlanishlari  lozim.  To’g’ri  va  vaqtida  ovqatlanmaslik  oqibatida  xozirda  yoshlarimiz 

orasida  oshqozon-ichaklarning  yallig’lanishi,  oshqozon  va  ichaklarda  yara  hosil  bo’lishi, 

ichburug’,  terlama,  yuqumli  sariq  kasalligi  kabi  kasalliklar  ko’payib  bormoqda.  O’z  navbatida 

tamaki,  nos  chekish  va  spirtli  ichimliklarni  qabul  qilish  xam  ovqat  hazm  qilish  organlarida  bir 

qancha og’ir kasalliklarni yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda.