O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat сhet tillar instituti

1.Ovqat hazm qilish organlarining tuzilishi va xususiyatlari 

Ovqat  hazm  qilish  murakkab  fiziologik  jarayon  bo’lib,  bunda  ovqat  fizik  va  kimyoviy 

o’zgarishlar  natijasida  mayda  zarrachalarga  parchalanib,  oshqozon  va  ichak  bo’shlig’idan  qon 

xamda  limfa  tomirlariga  so’riladi.  Ovqat  hazm  qilish    tizimi    og’iz  bo’shlig’i,  halqum, 

qizilo’ngach, oshqozon, o’n ikki barmoqli ichak,  ingichka  ichak, yo’g’on ichak,oshqozon osti 

bezi va jigar kabi organlardan  tashkil  topgan. 

Og’iz  bo’shlig’i  ovqat  hazm  qilish  tizimining  boshlang’ich  qismi  bo’lib,  unda    tishlar,  til  va 

so’lak  bezlarining    kanalchalari  joylashgan.  Tishlar  ikki  xil    bo’ladi:  sut    tishlari  va  doimiy 

tishlar.    Sut  tishlari  -20  ta,  doimiy  tishlar  esa-32  ta  bo’ladi.  Sut  tishlari  bolaning  olti  oyligidan 

ikki  yoshgacha chiqadi. Bola olti oyligidan  12 yoshgacha bo’lgan davrda sut tishlar asta-sekin 

doimiy tishlar bilan  almashinib boradi. Doimiy tishlar 32 ta bo’lib, kurak,qoziq,kichik va katta 

oziq (jag’) tishlarga bo’linadi. Voyaga etgan  odamlarda  yuqori  va pastki jag’larida  16 tadan 

tishlar  mavjud  bo’ladi.  Tishlar  ovqatni  maydalovchi  hisoblanib,  koronka,bo’yin  va  ildiz  kabi 

qismlardan tashkil topgan bo’ladi. 

---

 

86 

Til-  og’iz  bo’shlig’ida  joylashgan  muskulli  organ  bo’lib,  ovqatni  aralashtirish,  tomoq  tomonga 

surish,ovqatni  ta’mini  aniqlash  va  suzlarni  talaffuz  qilish  kabi  vazifalarni    bajaradi.  Og’iz 

bo’shlig’ida uch juft: til osti, jag’ osti, quloq oldi  kabi  so’lak  bezlarining  kanalchalari ochiladi. 

Ajralgan so’lak ovqatni aralashtirib parchalashda xizmat qiladi.Chaqaloqning so’lak bezlari juda 

kam  so’lak  ajratadi.  Bola  hayotining  to’rtinchi  oyidan  boshlab,ajraladigan  so’lak  miqdori 

ko’payadi  va bir kunda 150 ml ga etadi. Halqum- burun va og’iz bo’shlig’ining davomi bo’lib, u 

shilliq  va  muskulli  qavatlardan  iborat.Halqumning  vazifasi  ovqatni  og’iz  bo’shlig’idan 

qizilo’ngachga,  xavoni  burun  bo’shlig’idan  –hiqildoqqa  o’tkazishdan  iborat.  Qizilo’ngach- 

bolalar va o’smirlarda o’rtacha 20-25 sm uzunlikda bo’lib, u ham shilliq va muskulli qavatlardan 

iborat.  Vazifasi  ovqatni  tomoqdan    oshqozonga  o’tkazishdan  iborat.  Oshqozon  (me’da)  –

chaqaloqning oshqozoni yumaloq shaklda bo’lib, 7-11yoshda uning shakli  kattalarnikidan  farq  

qilmaydi. Uning  sig’imi  chaqaloq davrida 5-10 ml bo’lib, birinchi oy davomida 30-35 ml gacha 

ortadi,yilning oxirida 250-300 ml ni tashkil etadi. Voyaga  etgan insonlarda oshqozon 4 qismdan 

:  kirish  qismi,  tub  qismi,  tana  qismi  va  pilorik  (chiqish)  qismlardan    iborat.  Katta  odamlarda 

oshqozonning  sig’imi  o’rtacha  2,5  litrni  tashkil  etadi.  Oshqozonning  shilliq  qavati  ostida  14 

millionga  yaqin  bezchalar  joylashgan  bo’lib,  ulardan  bir  sutkada  uch  litrga  yaqin  oshqozon 

shirasi ajraladi. Oshqozonda aralash ovqatlar 3-4 soat, yog’li ovqatlar 5-6 soat, suv, sut, non va 

shirinliklar 2-3 soatda parchalanib o’n ikki barmoqli ichakka o’tkaziladi. 

O’n  ikki  barmoqli  ichak-  bu  ingichka  ichakning    boshlang’ich  qismi  bo’lib,uzunligi  voyaga 

etganlarda 25-30 sm ni tashkil etadi. Bu ichakka oshqozon osti bezidan  oshqozon osti shirasi va 

jigarning  o’t  suyuqligi  kelib  quyiladi.  Bu  suyuqliklar  ovqatni  parchalab  ingichka  ichakka 

o’tkazib  beradi.      Ingichka  ichak-o’n  ikki  barmoqli  ichakning  davomi  bo’lib,  uzunligi  voyaga 

etgan  bolalarda  5-6  metrga  tengdir.  Ingichka  ichakda  ovqatning  asosiy  qismi  hazm  bo’ladi  va 

hazm  bo’lgan  ovqat  qonga  so’riladi.Ingichka  ichakning  boshqa  ichaklardan  farqi  shundaki,  bu 

ichak  devorida  vorsinkalar  deb  ataladigan    mayda  so’rg’ichlar  bo’lib,  hazm  bo’lgan  ovqatni 

qonga so’rilishini ta’minlaydi.  Ichakning butun yuzasida 4 millionga yaqin vorsinkalar bo’ladi. 

Ingichka ichakda ovqat 6-8 soat atrofida saqlanadi. Yo’g’on ichak- voyaga etgan odamlarda 1,5 

metrdan  iborat  bo’ladi  va  olti  qimdan  tashkil  topgan.  Bolalarda  dastlab  yo’g’on  ichak  ancha 

nozik  va  kalta  bo’ladi.  So’ngra  yo’g’on  va  uzunlashadi.  Bu  ichakda  asosan  qoldiq  ovqatlar 

saqlanadi.  Bu  ovqatlar  18-20  soatgacha  turadi.  Yo’g’on  ichak  bilan  ingichka  ichakning 

birlashgan joyida ko’r ichak va chuvalchangsimon o’simta joylashgan bo’ladi.