O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti

Fe’llarning o‘tgan zamonda tuslanishi
Fe’ldan anglashilgan harakatning nutq momentiga nisbatan bajarilishi yoki bajarilmaslik paytini bildiradigan shakllarga zamon shakllari, ana shunday shakllar tizimiga zamon kategoriyasi deyiladi. Zamon turini belgilashda so‘zlanayotgan nutq vaqti asosiy tayanch nuqta bo‘lib hisoblanadi. Ana shunga ko‘ra uch zamonga bo‘linadi: 1) O‘tgan zamon, 2) Hozirgi zamon, 3) Kelasi zamon.
Fe’ldan anglashilgan harakatning nutq so‘zlanayotgan vaqtdan oldin bo‘lib o‘tganligini bildirgan shakllar o‘tgan zamon shakllari sanaladi. O‘tgan zamon shakllariga quyidagi shakllar kiradi: -di, -gan, -ib, (-man, -san, -di) kabi. Masalan, keldi, kelgan, kelibman, kelibsan va boshqalar. Bu shakllar garchi «o‘tgan zamon» umumiy ma’nosi asosida birlashsa ham, lekin ularning har qaysisi bir-biri bilan ma’lum ma’nosiga ko‘ra farq qiladi:
-gan shakli -di ga nisbatan harakatning nutq so‘zlangan vaqtdan ancha oldin ro‘y berganini bildiradi.
-ibdi -ibman, -ibsan shakllari esa so‘zlovchi nutq momentidan oldin ro‘y bergan harakatni boshqa shaxsdan eshitganligini yoki oldindan kutilgan harakatning amalga oshganligini bildiradi. Masalan, O‘g‘rini eshakka teskari mindiribdi. (Ertakdan)
-di shakli, umuman, harakatning nutq momentidan oldin bajarilganligini bildiradi.Solishtiring:
keldi
kelgan
kelgan edi
kelibdi
Topshiriq. Matnni o‘qing. Birinchi xatboshini daftaringizga husnixat asosida ko‘chiring. Fe’l so‘z turkumiga oid so‘zlarni toping va o‘tgan zamon shakllarini tagiga chizing.
Bu hodisalar xabari Kobulga javzo oyida yetib bordi. Kunlar isib, Kobul atrofidagi tog‘larning qori erigan sari faqat daryolardagina emas, buloqlarda ham suv ko‘payib ketdi. Shohi Kobul tog‘ining etaklaridan chiqadigan chashmalar suvi Gulkina mavzeidan nariga o‘tib, baland tepalik ustiga joylashgan arkning yonveridagi maysazorlarga ham jildirab yetib keldi.
Qishda Qandahordan olib kelingan Akbar enagalari bilan shu arkda qattiq nazorat ostida saqlanar edi. Akbarning onasinikiga o‘xshash yirik-yirik ko‘zlari katta ammaning yuziga hayrat bilan tikiladi. Kattalar orasidagi murakkab munosabatlarga hali uning aqli yetmaydi. Lekin arkka kelib-ketib turadigan ko‘zlari sovuq bek-u a’yonlardan bolaning o‘zi ham begonasiraydi. Ba’zilari yasama takalluflar qilib, uni gapga so‘lmoqchi bo‘lsa, bola qovog‘ini uyib indamay turaveradi.
“AVLODLAR DOVONI”