O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti

Ibn Sinoning ilk tahsil olgan ustozi
Ibn Sinoning ilm sohasidagi dastlabki …stozi Ab… Abd…lloh Notiliy b…lgan. U Notiliy q…lida mantiq, handasa ( geometriya ) va falakiyotni ...rganadi va ba’zi falsafiy masalalarda ...stozidan ham ...zib ketadi. …stozi uning ilmiga y…qori baho berib, yana-da ch…qurroq ilm olishni tayinlaydi.
Ab… Ali tinmay mutolaa qilib, turli ilm sohalarini …zlashtirishga kirishadi. U m…siqa, optika, kimyo, fiqh kabi fanlarni …qiydi, xususan, tabobatni sevib …rganadi va bu ilmda tez kamol topa boshlaydi. (Йўлдошхон Исаев. Абу Али ибн Сино. Тошкент. “Tafakkur”. 2011. 5-бет.)


Topshiriq. Pirimqul Qodirov qalamiga mansub “Humoyun va Akbar” tarixiy romanidan keltirilgan quyidagi dialogni o‘qing va eskirgan so‘zlarni daftaringizga ko‘chiring.
Me’mor Akbar chizgan xomaki suratga ko‘z tashlar ekan:
- Tasanno, amirzodam! – dedi. – Faqat ijozat bo‘lsa bitta mulohazamni aytsam…
- Marhamat, mavlono.
- Bu rasmda siz maqbara devorini to‘g‘ri еr yuzasidan ko‘taribsiz. Samarqand-u Hirotda shunday qilish mumkin. Chunki u yoqlarda еr osti suvlari uncha yaqin emas. Amir Temur dahmasi ham еr ostiga qurilgan. Ammo Dehlida yomg‘irlar ko‘p bo‘lg‘ay, еr osti suvlari yuqori ko‘tarilib, dahmaga kirmasin uchun, uni balandroq joyga o‘rnatmoq darkor. O‘shanda maqbara sahni еrdan besh-olti gaz baland turgay.
- Demak, maqbara bundan ham yuksakroq ko‘tarilgay, shundoqmi? – so‘radi begim.
- Ayni shunday.
- Qancha baland bo‘lsa shuncha yaxshi, - dedi Akbar. – Dehlining eng ulug‘ obidasi shu bo‘lmog‘i kerak.


Topshiriq. Quyida o‘zlashgan qatlamga mansub forscha-tojikcha, arabcha va ruscha-baynalmilal so‘zlar berilgan. Ushbu so‘zlar ishtirokida gaplar tuzing.
Fors-tojik tilidan so‘zlar tovush o‘zgarishlarisiz olingan. So‘z o‘rtasi va oxirida qo‘sh undoshlar keladi, tarkibida no-, ba-, be-, ham kabi old qo‘shimchalari bo‘ladi. Masalan: andisha, barg, bahor, daraxt, farzand, daromad, buromad, ozoda, noma’lum, bedarvoza, hamkasb.

Arab tilidan o‘zlashgan so‘zlarning ko‘pchiligi fan va dinga oid bo‘lib, asosiy qismi fors tili orqali kirgan. Masalan: adabiyot, kitob, oila, davlat, mehnat, muqaddas, san’at, a’lo, mutolaa, doim, inshoot kabi.

Rus tili va u orqali g‘arb tillaridan o‘zlashgan so‘zlar fan-texnika, siyosiy-iqtisodiy sohalarga oid. Bu so‘zlar ikki usulda: aynan va kalkalab olish bilan o‘zlashgan. Bunday so‘zlar o‘rtasida undoshlar yonma-yon keladi, so‘z oxirida qo‘sh undoshlar, qorishiq tovushlar, old qo‘shimchalar ishlatiladi. Masalan: benzin, vokzal, stol, deputat, dialect, diagramma, budjet, sentabr, metal, interaktiv kabi.