O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti

Savol va topshiriqlar:
1. Matnni o‘qing va tushunilishi qiyin so‘zlar lug‘atini tuzing.
2. Matndagi ravishdoshlarni toping hamda qaysi qo’shimchalar orqali hosil qilinganligini tushuntiring.
3. Mavzu bo‘yicha bahs-munozarada ishtirok etish.
4. Internet madaniyati haqida matn tuzing.
25-MAVZU: HARAKAT NOMI – FE’LNING VAZIFA SHAKLLARIDAN BIRI. KIYINISH MADANIYATI MATNI.
Harakat nomi — feʼlning ishharakat nominigina bildiruvchi, zamon, shaxs-son, mayl kabi maʼnolarga ega boʻlmaydigan funksional shakli. Feʼlning bu shakli -(i)sh, -(u)v, -moq affikslari yordamida hosil boʻladi; oʻqish, yozuv, aytmoq kabi.
Harakat nomi shakllari ishharakatning bajarilishi yoki bajarilmasligini va ular bilan bogʻliq maʼnolarni bildirmaydi, balki harakat-holatning oʻzini ataydi, yaʼni harakat-holatning atamasi hisoblanadi. Shuning uchun ham ular otga xos grammatik koʻrsatkichlarni qabul qila oladi, gapda otning sintaktik vazifalarini bajaradi. U rus tilidagi feʼlning noaniq shakli va gʻarb tillaridagi infinitiv shakliga ekvivalentdir. -sh/ish va moq koʻrsatkichlari bilan hosil qilinuvchi shakllar baʼzan lik affiksi bilan qoʻllanishi mumkin: borishlik, bormoqlik. Biroq bu adabiy til uchun meʼyoriy holat emas. -v /-uv affiksi bilan yasaluvchi shakl nisbatan kam qoʻllanadi. U qoʻshilganda, feʼl oʻzagi muayyan oʻzgarishlarga uchraydi: oʻqi-oʻquv, ishla-ishlov. Bu shakldagi koʻplab feʼllar otga koʻchgan: saylov, qistov, tanlov, oʻquv. Harakat nomining har uch shakli ham feʼllarning boʻlishsizlik koʻrsatkichi ma affiksini qabul qilmaydi. Harakat nomining boʻlishsiz shakli -maslik affiksi yordamida hosil qilinadi: bormaslik, kelmaslik, aytmaslik. Boʻlishsizlik shaklining har uchala koʻrsatkich uchun umumiyligi ularning maʼnoga koʻra jiddiy farqqa ega emasligini koʻrsatadi.