O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

Shteyn olish uchun eritish
ayrim og’ir rangli metall rudalarini (mis, 
nikel) qayta ishlaganda, ajratib olinayotgan metallni shteyn (sulfidlar aralashmasi) 
deb nomlangan yarim tayyor mahsulotga o’tkazish uchun ishlatiladi. Shteyndan 
tashqari o’zida ruda oksidlari va flyuslarni jamlagan shlak olinadi. 
Shteyn olish uchun eritish neytral, oksidlab – qaytaruvchi, oksidlovchi 
muhitda olib borish mumkin. Oksidlovchi sharoitda erish jarayoni olib borilganda 
temir sulfidining bir qismi oksidlanishi natijasida va uni oksidlarini shlakka o’tishi 
natijasida ajratib olinayotgan metall miqdori ko’p bo’lgan shteyn olinadi. Bunday 
eritishni jamlovchi eritish ham deb atashadi. 
Mis ruda va boyitmalarini shteynga eritish qo’yidagi sxema bo’yicha boradi: 
(CuFeS
2
, FeS
2
, SiO
2
, CaO)+(SiO
2
, CaO)+(O
2
, N
2
)→ 
ruda yoki konsentrat flyus havo
→ (Cu
2
S, FeS)+(FeO, SiO
2
, CaO)+(SO
2
, N
2
) 
shteyn shlak 
gazlar
3) Qayta ishlanayotgan xom ashyoni elektrolizyorda eritish natijasida 
olinadigan oksid yoki xlorid eritmalariga o’zgarmas tok ta’sir qilganda hosil 
bo’lgan erigan tuzlarni elektroliz qilish – 
elektrolitik eritish
deyiladi. 
Eritmalarni elektroliz qilish quyidagi sxema bo’yicha boradi: 
eritmani elektrolitik dissosiasiyalash MeO(MeCI
2
)→Me
2+
+O
2-
(2CI); 
Katodli jarayon: Me
2+
+ 2e → Me 
Anodli jarayon: O
2-
- 2e → O
2
↑ yoki 2Cl
-
- 2e → Cl
2
↑ 
Natijada katodda suyuq yoki quyuq xolda metall, anodda esa gaz ajraladi. 

---

57 
Erigan tuzlarni elektroliz qilish jarayoni deyarli hamma metallarni olish 
uchun qo’llasa bo’ladi, biroq bu usulning qimmatligi sababli, boshqa eritish 
usullari ishlatib bo’lmaydigan paytda qo’llaniladi. Eritmalarni elektroliz qilish 
usuli alyuminiy, magniy va boshqa engil va noyob metallarni olishda ishlatiladi. 
4. Qiyin qaytariladigan metallar olishda, metallarga singuvchanlik qobiliyati 
bor uglerodli qaytaruvchilar ishlatilganda, karbid Me
x
S hosil bo’lish yuz beradigan 
jarayon