O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

Kalsinasiyali (toblash) kuydirish
ning maqsadi - xom ashyo tarkibidagi 
ruda minerallarni kimyoviy tarkibini o’zgartirishdir. Bunda ma’lum haroratgacha 
qizdirish yo’li bilan beqaror kimyoviy birikmalar termik parchalanadi 
(dissosiasiyalanadi). Bunday kuydirish 1000-1200
0
C haroratda karbonatlar
CaCO
3 
→ CaO + CO
2 
1200
0 C
haroratda gidrooksidlar 
2Al(OH)
3
→ Al
2
O
3
+ H
2
O 
uchun qo’llanadi.
Xlorlovchi kuydirish
oksid yoki sulfidlarni suvda eruvchan yoki uchuvchan 
xloridlarlarga aylantirish uchun o’tkazilib, Mg, Ti, Zr, Hf, Sn olish texnologiyasida 
qo’llanadi. Rangli metallar metallurgiyasida xlor va xloridlar 1786 yilda rudadan 
oltinni va kumushni, 1877 yilda misni ajratib olishda qo’llanila boshladi. 
Bir qator metallarni (uran, berilliy) ishlab chiqarish texnologiyasida 
xlorlovchi kuydirishga o’xshash 
ftorlovchi kuydirish
usuli qo’llanadi. Ftorlovchi 
kuydirishning maqsadi – metall oksidlarni ftoridlarga aylantirishdir. Masalan: 500-
700
0 C
haroratda UO
2
+ 4HF = UF
4
+ H
2
O. 
Metallurgik eritish
– yuqori haroratda, ko’pchilik hollarda qayta 
ishlanayotgan materialni to’liq erishi bilan boradigan pirometallurgik jarayondir. 
Eritishning ikkita usuli mavjud: rudali va tozalovchi. 
Rudali eritishda
ruda yoki konsentrat (to’g’ridan-to’g’ri yoki oldindan 
tayyorlanib) qayta ishlanadi. Asosiy kimyoviy jarayonlarni borishi bo’yicha rudali 
eritish quyidagi turlarga bo’linadi: 

---

56 
1. 
Tiklovchi eritish
– rudalardan metall olishning eng qadimgi usuli bo’lib, 
bu jarayonda oksidli birikmalar uglerodli qaytaruvchilar bilan qaytarib metall 
olinadi va keraksiz jinsni shlakka o’tkaziladi. Umumiy holda erish qo’yidagi 
sxema bilan ifodalanadi: 
(MeO, SiO
2
, CaO, Fe
2
O
3
) + C + O
2
,N
2
→ Me + (SiO
2
, CaO, FeO) + CO
2
, N
2 
ruda tiklovchi metall shlak gazlar 
Rangli metallurgiyada tiklovchi eritish qo’rg’oshin va qalay ishlab 
chiqarishda qo’llaniladi. 
2.