O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

 
 
 
 
 
 
3.6 – rasm. Greyferli omborining sxemasi 
1 – ko‘prikli kran; 2 – greyfer; 3 – dumpkar ; 4 – estakada; 5 – xomashyo materiallari 
Shixta tayyorlashning suyuq usulini qo‘llash yaxshi natijalarga erishga 
imkon beradi. Bu usulda mayin yanchilgan boyitma va flyusning bo‘tanasi mahsus 
chanlarda aralashtiriladi, so‘ngra filtrlanadi va quritiladi. 
Misol uchun 3.7-rasmda suyuq shixta tayyorlash usulining texnologik 
sxemasi ko‘rsatilgan 
3.7-rasm. Shixtani suyuq usulda tayyorlashning texnologik sxemasi 

---

72 
Nazorat savollari 
1.
Shixta tayyorlash jarayonining asosiy maqsadi va Beding tizimining 
afzalliklari to’g’risida tushuncha bering.
2.
Shixta tayyorlashning qanday usullari mavjud.
3.
Mexanizatsiyalangan shixtarnikning texnologik parametrlarini tasniflab 
bering.
 
3.2. Metallurgiyada chang tutish va gazlarni tozalash 
Metallurgik jarayonlarda changlar oson uchuvchan komponentlarni 
ajratishda hosil bo’ladigan, qayta ishlanayotgan mahsulotlarni mayda zarralari 
qayla ishlash natijasida hosil bo’ladigan yonish gazlari, texnologik va ventilyatsion 
gazlar oqimi bilan chiqib ketadi. Gazlarning changlanishi, changning 
granulometrik va kimyoviy tarkibi qayta ishlanayotgan xomashyoning ko’rinishi, 
metallurgik qayta ishlashga shixta tayyorlash usuli, qo’llanilayotgan metallurgik 
qayta ishlash jarayoniga, gaz va shixtaning harakatlanish sharoillari (to’g’ri yoki 
qarama - qarshi), jarayonda hosil bo’lgan gazlarning hajmi va harakat tezligi bilan 
aniqlanadi. 
Changlar 100 mkm va undan ortiq o’lchamdagi yirik zarrali va mayda 100 
mkmdan kam o’lchamlilarga bo’linadi. Oson uchuvchan birikmalarni bug’larini 
kondensatsiyalash va kimyoviy reaktsiyalar natijasida hosil bo’ladigan mayda 
changlarning kichik fraktsiyalari o’lchami 1 mkm dan ko’p bo’lmagan birlamchi 
zarrachalardan iborat. Gazlarni changlarga to’yinish darajasiga qarab ular kuchli 
(changlanish 50 g/m
3
gacha), o’rta (changlanish 10 g/m
3 
gacha) va 
kamchanglangan (changlanish 1 g/m
3
) hamda texnik toza (changlanish 0,05 g/m
3
ga yaqin) larga bo’linadi. 
Changni ushlab qolish deb, changlangan gazlarni ularni hosil qiluvchi 
manbadan uzoqlashtirish. Keyinchalik gaz oqimidan qattiq zarrachalarni ushlab 
qolishga mo’ljallangan jarayon va qurilmalar, muxandislik va texnologik chora - 
tadbirlar majmuasiga aytiladi. Chang ushlab qolish faqatgina ushlab qolingan 

---

73 
changni tozalash emas, balki gazlarning qimmatli komponentlaridan foydalanish 
mumkinligini ko’rsatadi. 
Tozalanayotgan gaz va ushlab qolinadigan changlar xususiyatlarining xilma 
- xilligi sababli turli rusumdagi chang ushlash qurilmalari - chang ushlagichlar 
ishlatiladi. Gaz oqimidan qattiq zarrachalarni cho’ktirish gravitatsiya kuchlari 
ta’siri ostida yoki g’ovakli yuza va turli qatlamlarda olib borish mumkin. Chang 
ushlab qolgichlarning ishlash samaradorligini tozalayotgan gazda qolgan chang 
miqdori yoki ushlab qolingan chang miqdorining dastlabki gaz tarkibidagi miqdori 
nisbatining foiz orqali ifodalanadigan foydali ish koeffitsienti bilan baholanadi. 
Havoni yoki sanoat gazlarini changdan tozalashning uch usuli mavjud: 
quruq, nam va elektr. 
Quruq usulda chang zarrachalar nisbatan sekin harakat qilayotgan gaz 
oqimida og’irilk kuchi ta’siri ostida, markazdan qochma kuchlar, inertsiya kuchlari 
va filtrlash bilan ushlab qolinadi. 
Nam usul chang zarrachalarini suv yoki boshqa suyuqliklar bilan namlanib, 
bo’tana xolida cho’kishiga asoslangan. Buning uchun gaz suyuqlik qatlamidan 
o’tkaziladi. Elektr usulida changlangan gazdan zarrachalarni ajratib olish elektr 
maydoni ta’sri ostida amalga oshiriladi. 
Quruq chang ushlagichlarga cho’ktirish kameralari, g