O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Shlakning kirayoviy tarkibi, % 
Shlak 
CaO 
SiO
2
FeO 
MnO 
MgO A1
2
O
3
CaF
2
CaS 
CaC
2
Oq 
60-65 14-16 1,5 gacha 0,6 gacha 10-12 2,5-4,0 5-10 1,5 gacha 
— 
Karbidli 65-66 
7-8 0,5 gacha 0,1 gacha 13-14 2,0-3,0 8-12 
2-3 
2-5 
(FeO) + < C > = [Fe] + {CO}, (3.68) 
(2FeO) + < Si > = [2Fe] + (SiO
2
). (3.69) 
Bunda [FeO]
⇆
(FeO) muvozanat buziladi va temir ikki oksidi metalldan 
shlakka o‗tadi va shlakning oksidsizlanishi vaqti- vaqti bilan takrorlanadi. Marganes 
oksidlari ham qaytariladi: 
(MnO) + < C > = [Mn] + CO, (3.70) 
(2MnO) + < Si > = [2Mn] + (SiO
2
). (3.71) 
Qaytarish davri vaqtida po‗lat berilgan kimyoviy tarkibgacha yetkaziladi, 
shundan keyin u pechdan chiqariladi va aluminiy bilan oksidsizlantiriladi. 
Metallning chiqarilishini shlak bilan birgalikda amalga oshirish mumkin. Bunda 
metall va shlakning aralashishi hisobiga qo‗shimcha desulfuratsiya sodir bo‗ladi. 
Shunday qilib, oltingugurt miqdorini 50% ga pasaytirish mumkin. 

---

209 
Oq shlakning turlaridan biri karbidli shlakdir (3.9- jadvalga q.). U koks 
birmuncha ortiq bo‗lganda hosil bo‗ladi. Uni yaratish uchun oksidlovchi shlak 
so‗rib olingandan keyin metall massasining 3—4%i miqdorida ohakli shlak (CaO va 
CaF
2
mos ravishda 80% va 20%) hosil qilinadi, so‗ngra shlakka metall massasining 
0,6—0,8% miqdorida maydalangan koks beriladi. Koks butun yuza bo‗yicha bir 
tekis sepiladi, pech germetizatsiyalanadi va yoy razryadlari tarmoqqa ulanadi. 
Razryadlarning ta‘sir zonasida yuqori temperaturada kalsiy karbidining hosil bo‗lish 
reaksiyasi o‗tadi: 
CaO + 3C = CaC
2
+ CO. (3.72) 
Bunda oksidsizlantirish ikkita yo‗ldan (3.68)—(3.71) reaksiyalar bo‗yicha oq 
shlak ostida va kalsiy karbidi hisobiga quyidagi reaksiyalar bo‗yicha boradi: 
3FeO + CaC
2
= 3Fe + CaO + 2CO, (3.73) 
3MnO + CaC
2
= 3Mn + CaO + 2CO. (3.74) 
Oltingugurtni chiqarib tashlash quyidagi reaksiyalar natijasida amalga oshadi: 
3FeS + CaC
2
+ 2CaO = 3CaS + 3Fe + 2CO, (3.75) 
3MnS + CaC
2
+ 2CaO = 3CaS + 3Mn + 2CO. (3.76) 
Karbid shlaki ostida suyuqlantirish faqat yuqori uglerodli va legirlangan 
instrumental po‗lat olish uchun bajariladi.