O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

 
4.1. Quyma qotishmalarga suyuq holatda ishlov berishning asosiy prinsiplari 
va usullari 
Quyma qotishmalarga suyuq holatda ishlov berish jarayonlarining 
klassifikatsiyasi va uni amalga oshirish usullari. 
Qotishmani modifikatsiyalash, 
legirlash yoki tozalash maqsadida unga pechda yoki pechdan tashqarida (novda, 
cho‗michda, maxsus qurilmalarda) ishlov berilishi mumkin (4.1- rasm). Ishlov 
berish turli- qo‗shimchalar kiritib yoki tashqaridan ta‘sir qilib (aralashtirish, 
vibratsiya, vakuum va shunga o‗xshashlar) amalga oshiriladi. Qo‗shimchalar 
bevosita metallga yoki shlakka aralash kiritilishi ham mumkin. Tashqaridan ta‘sir 
qilish usuli ham xuddi shunday bo‗ladi. 
Pechdan tashqarida ishlov berish usuli suyuq metallga bevosita qo‗shimcha 
kiritib yoki tashqaridan ta‘sir qilish uchun mo‗ljallangan maxsus qurilmalar 
yordamida amalga oshiriladi (4.2- rasm). Qo‗shim- chalar gazsimon (G — kislorod, 
N — azot, NG—neytral gazlar), qattiq (M — metallar va boshqa texnik sof 
moddalar, elementlar yoki birikmalar, A — aralashmalar, L — ligaturalar, ya‘ni bir 
nechta M qotishmalari, F— flyuslar) va suyuq (F — flyuslar, Sh — shlaklar) 
bo‗lishi mumkin. Qo‗shimchalar kiritish uchun turli qurilmalardan foydalaniladi: D 
— dozator, PGV — gazlarni yuqoridan puflash uchun teshiklari bor truba, PGN — 
gazlarni pastdan puflash uchun g‗ovak tub yoki po‗kak, MV — modifikator, 
masalan, chiviqni mexanik tarzda kiritish uchun qurilma, ZK — zaryadlash 
kamerasi, I — bug‗latgich, K — modifikator joylashtiriladigan qalpoq. 
Ishlov beriladigan joy suyuqlantirish pechi (P), pechdan tashqarida ishlov 
berishda esa suyuqlantirish pechining novi, ochiq cho‗mich, germetik cho‗mich va 
litnik sistemasida ish kamerasi (RK) bor quyish qolipi (F) bo‗lishi mumkin; ish 
kamerasida modifikator joylashtiriladi (4.2- rasmga q.). Tashqaridan ta‘sir qilish 
uchun maxsus qurilmalardan foydalaniladi: filtrlash uchun qurilma UF, A — 

---

256 
avtoklav, VK — vakuum kamera (ular tuzilishi jihatdan o‗xshash, lekin avtoklavda 
ortiqcha bosim bo‗lishi mumkin) VU, VZ, MP — vibratsiya, ultratovush va 
aralashtirish qurilmalari, EU — elektr qurilma. 
4.1- rasm. 
Quyma qotishmalarni suyuq holatda ishlov berish jarayonlarining 
klassiflkatsiyasi. 
Pechdan tashqarida ishov berish 4.2- rasmda ko‗rsatilgan elementlarni 
birlashtirib amalga oshiriladi. Masalan, modifikatsiyalashning quyidagi metodlari 
mavjud: L 
∪
VJ — novda ligatura bilan modifikatsiyalash, L 
∪