O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi rosulov R. X. Tarmoq mashinalarini ta‘mirlash

b) 
a) 
v) 

---

98 
Q
o‘lch
= 0,15 t
2 
Plastinkali tishli zanjir uchun 
Q
o‘lch
= 0,023t

b
bu yerda: Q
o‘lch
– qadamni o‘lchashda yuklanish miqdori, kg; 
t – zanjir qadami, mm; 
b-zanjir eni, mm. 
Shtangensirkul yordamida vtulka teshigi va o‘qi masofasini o‘lchashlar amalga 
oshiriladi (16.2,a - rasm).
Zanjir zvenosini olib tashlaganda yulduzchaning tishlarining cho‘qqilari 
siljiydi, bunda egilish yoki zanjirning o‘z-o‘zidan chiqib ketishi mumkin. 
Undan tashqari yulduzcha tishlari ishchi yuzalari bo‘yicha yeyilishi mumkin, 
bunda tishlar yeyilishi mumkin. Sekin yuruvchi zanjirli uzatmalarda yulduzchalar 
ta‘mirlanadi, tez yuruvchi zanjirli uzatmalarda yangisiga almashtiriladi. 
Tishlar cho‘qqilarini yeyilganda tish cho‘qqilari profili bo‘yicha ponalardan 
foydalaniladi. Yulduzchaning tashqi diametri pona o‘lchami bo‘yicha yo‘niladi va 
pona yulduzchaga payvandlanadi.
Ponalarni payvandlashda diametri 3...5mmli E - 50 elektroddan foydalaniladi, 
unda tok kuchi 180.....250 A ni tashkil etadi. Yulduzcha payvandlangandan so‘ng 
metallqirqish dastgohlarida ishlov beriladi yoki shablon bo‘yicha qo‘lda 
egovlanadi. 
Zanjirli uzatmalar detallarini ta‘mirlashda qo‘llaniladigan asboblar 
Zanjirli uzatmalar ishlash jaryonida o‘q bo‘yicha yoki radial tepishlar sodir 
bo‘lishi mumkin. O‘q bo‘yicha va radial tepishlar ustunlarga o‘rnatilgan 
indikatorlar (16.2,b - rasm) yordamida tekshiriladi. Yonlama tepishlar tish pastki 
qismidan ishlov berilgan yuza bo‘yicha tekshiriladi, radial tepishlar esa indikator 
yordamida yulduzchaning tashqi diametrini o‘lchashlar farqi bo‘yicha aniqlanadi.

---

99 
Zanjirli uzatmani yig‘ishdan oldin yulduzchani zanjir orqali tekshiriladi, 
yulduzchaning aylana bo‘yicha tish tublarini 3/4 qismida zanjir tiqilishsiz erkin 
yotsa, ta‘mirlangan yulduzcha me’yordagi hisoblanadi. Tish ilashishi va yulduzcha 
kamchiliklari yulduzchani tishlarga moslash orqali to‘g‘rilanadi. Zanjirlar egilishga 
qo‘lda, plastinkalar esa qayrilish bo‘lmasligini tekshiriladi. Tortuvchi zanjirlar 
roliklari erkin aylanishi kerak, yuza bo‘yicha tepish diapazoni 0,5mm dan 
oshmasligi kerak. Zanjirning plastinkasidagi valik va vtulkalar aylantirib ketsa, 
ularning tezda ishdan chiqishi sababli ular qo‘yilmaydi. Zanjirli uzatmalarning 
me’yorda ishlashi uchun yetaklovchi bo‘g‘inda (16.2,v- rasm) ruxsat etilgan osilish 
bo‘lish kerak, gorizantal uzatmalar va og‘ish burchagi 45
0
ostida bo‘lsa 
f
=0,02A, 
45
0
dan ortiq bo‘lsa 
f
=(0,002....0,03)*A, (bu yerda A - o‘qlar orasidagi masofa) 
miqdori ruxsat etiladi. Osilish miqdorini zanjir uzunligini o‘zgartirish, o‘tkazish 
zvenosini qo‘shish yoki olib tashlash yo‘li bilan rostlanadi. Zanjirni bir tekis 
yeyilishi uchun juft tishli yulduzchalarga toq zanjir zvenolarini o‘rnatish kerak va 
aksincha. 
Tasmali uzatmalarni ta‘mirlash 
Tasmali 
uzatmalar 
egiluvchi 
uzatmalar 
hisoblanadi 
va 
mashinaga 
elektrodvigateldan kerakli quvvatni uzatish uchun mo‘ljallangan. Tasmali uzatma 
yetaklovchi shkiv va tasmadan iborat bo‘lib, ularga tasma taranglik bilan tortilgan. 
Tasmalar charmli, ip - gazlamali matoli va tikilgan, rezinalangan matoli, junli tekis 
tikilgan, ponali uzluksiz va hokazo turlari mavjud. Tasmalari bo‘yicha tekis 
tasmali va ponali tasmali uzatmalarga bo‘linadi. Eng ko‘p ishlatiladigan tasmalar 
ponali tasmalar hisoblanib, ular yuqori qirralari bo‘yicha 32,38,50mm enlilikda 
(G,D,Ye turiga mos) va 500.....2500mm uzunlikdagi tasmalar ishlatiladi. 
Rezinalangan bir qistirmali qatlamsiz tasmalarda mustahkamlik chegarasi 
δ
v
=4400 N/sm
2
, qatlamli tasmalarda esa δ
v
=3700 N/sm
2
ga teng bo‘ladi.

---

100 
16.2-rasm. Zanjirli uzatmalarni o‘lchash sxemalari: 
a-zanjir va yulduzcha qadami; b-yulduzcha tepishi; v-zanjir tarangligi. 
Ip - gazlamali tasmalar sekin yuradigan kam quvvatli uzatmalarda bir tekis 
ishlab, u uncha ko‘p ishlamaydi va uncha katta bo‘lmagan yuklanishlarini uzatish 
uchun qo‘llaniladi.
Tasmalar ishlash paytida shkivda sirpanish sodir bo‘lsa, zaif taranglik, tepish, 
shkiv ishchi yuzasining noto‘g‘ri ovalligi uchun yeyiladi. Shkiv ariqchalari 
shaklini noaniq tayyorlashda va uning yuzalarida g‘adir-budurliklar yetarli 
bo‘lmasa va birgalikda tasmali uzatmani noto‘g‘ri montaj qilinsa, tasmalarning yon 
qirralarining yeyilishiga olib keladi. Natijada tasmalar uziladi. Ularni mustahkam, 
silliq va egiluvchan qilib birlashtiriladi yoki yangisiga almashtiriladi. Silliq 
tasmalar yelimlash, tikish va metallar bilan ulash yo‘li bilan ulanadi (16.3 -rasm).
Rezinalangan siliq tasmalar shu hollarda yelimlash bilan ta‘mirlanadi. Ular 
pog‘onali, to‘g‘ri va qiyshiq ajratgichli bo‘lishi mumkin va ularni rezinali yelimlar 
va issiq vulkanizasiyalash yo‘li ta‘mirlash amalga oshiriladi. Pog‘onali ajratgichda 
yelimlash joyi darajalari soni tasmalar qistirmalar soni bilan aniqlanadi.