O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

13-rasm. Ijro muddati o’tib ketganligi uchun jazodan ozod qilish 
Yuqorida ko’rsatilgan muddatlarda hukm ijro etilmagan bo’lsa, asosiy va 
qo’shimcha jazolar mahkumga nisbatan qo’llanilmaydi. Bunda ikki omil, 
birinchidan, aybdorning jazoni o’tashdan bo’yin tovlamasligi va ikkinchidan, 
belgilangan muddat ichida yangi jinoyat sodir etilmasligi zarur. 
Ushbu muddatlar tugamasdan turib, shaxsning qasddan yangi jinoyat sodir 
etishi muddatlar o’tishini avtomatik ravishda uzib qo’yadi. Yangi jinoyat sodir 
etilgan paytdan boshlab, muddatlarni o’tishini hisoblash yangidan boshlanadi.
Bo’yin tovlash tushunchasi sud tayinlagan jazoni ijro etishdan qochishga 
qasddan 
harakat 
qilishni 
anglatadi. 
Bo’yin tovlash jinoyat tarkibi 
hisoblanmaydigan xatti-harakatda namoyon bo’ladi. Xususan, qamoqdan yoki 
qo’riqlov ostidagi saqlash joyidan qochish (222-modda) jinoyati jazoni ijro 
etishdan shaxsning bo’yin tovlashi harakati deb topilmaydi.
•
3 yil
3 yil
dan ortiq bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum 
qilingan yoki ozodlikdan mahrum qilish bilan bog’liq 
bo’lmagan jazoga hukm qilinganda
•
5 yil
5 yil
dan ortiq bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum 
etishga hukm qilinganda
10 yil
dan ortiq bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum 
etishga hukm qilinganda 
•
15 yil
10 yil
dan ortiq bo’lgan muddatga ozodlikdan mahrum etishga 
hukm qilinganda
10 yil

---

98 
Jazoni ijro etishdan shaxsning bo’yin tovlashi harakati ongli ravishda amalga 
oshirilishi asosida yuzaga keladi. Bunda yashash, ish joyini o’zgartirish, boshqa 
tuman yoki viloyatlarga ketish, hujjatlarini o’zgartirish kabi harakatlar amalga 
oshiriladi. Bunda hukmda belgilangan jazodan qutulishga intilish asosiy maqsad 
hisoblanadi. Sud jazoni o’tashdan bo’yin tovlash harakatini aniqlashda 
mahkumning har bir harakatni sinchiklab o’rganishi zarur bo’ladi. Mahkumning 
xatti-harakatlarida ob’ektiv sabablar mavjud bo’lsa, uning xatti-harakatini jazoni 
ijro etishdan shaxsning bo’yin tovlashi deb topib bo’lmaydi.
Mahkumning jazoni o’tashdan bo’yin tovlashi jazoni ijro etish muddatini 
ko’paytiradi va muddatning o’tishini boshlanishi bo’yin tovlangan kundan 
boshlanadi, ammo bu muddat 
25 yil
dan ortib ketishi kerak emas.
25 yillik muddat juda uzoq muddat hisoblanib, buncha vaqtning o’tishi va 
oraliqda mahkumning yangi jinoyat sodir etmaganligi mahkumni tuzalish yo’liga 
o’tganligini anglatadi. Shuningdek, uning jinoyati tufayli kelib chiqqan oqibatlar 
o’zining xavflilik xususiyatlarini yo’qotadi. Vaqt odamlarning qalbiga yetkazilgan 
jarohatlarni davolaydi. Insonga xos bo’lgan g’azab va adovat kabi tuyg’ular davr 
o’tishi bilan pasayib boradi. Shuni inobatga olib, agar jazo tayinlangan kundan 25 
yil o’tgan bo’lsa, jazoning ijro etilishiga yo’l qo’yilmasligi Jinoyat kodeksida 
belgilangan.
Jazoni ijro muddati o’tib ketganligi uchun mahkumni jazodan ozod qilish 
umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan bog’liq bo’lsa, bu masalani sud hal 
qiladi. Umrbod ozodlikdan mahrum qilish qasddan odam o’ldirishning 
og’irlashtiruvchi holatlari (97-modda ikkinchi qismi) va terrorizm (155-modda) 
uchun qo’llaniladi. Bunda jazoni ijro muddati o’tib ketganligi uchun jazodan ozod 
qilish qoidasi qo’llanilmaydi. Kodeksda sudga umrbod ozodlikdan mahrum qilish 
jazosi o’rniga ozodlikdan mahrum qilish jazosini qo’llash vakolatini beradi. Bunda 
shaxsning jinoyatdan so’ng xulq-atvorining o’zgarishi, jamiyatga xavf solish-
solmasligi, yangi jinoyat sodir etmaganligi kabi omillarga e’tibor qaratiladi.
Jazoni ijro muddati o’tib ketganligi uchun mahkumni jazodan ozod qilish 
qoidalari JKning 150-157-moddalari, 158-modda birinchi qismi, 159-modda 

---

99 
uchinchi va to’rtinchi qismlari, 160, 161 va 244
2
–moddasidan o’rin olgan 
jinoyatni sodir etgan shaxslar uchun qo’llanilmaydi.