O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Tibbiy yo’sindagi majburlov choralarini qo’llashni uzaytirish, 
o’zgartirish va bekor qilish tartibi
Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida bemorlar kasallik turi, ruhiy va jismoniy 
imkoniyatlari e’tiborga olinib, yangi ijtimoiy xavfli qilmish sodir etish, 
shifoxonadan qochish holatlarini oldini olishga moslashtirilgan palatalarda 
saqlanadi. Bemorlar uchun oziq-ovqat va kiyim-bosh ta’minoti davlat hisobidan 
qoplanadi. 
Psixiatriya shifoxonasida shaxs o’zi va boshqalar uchun xavf tug’dirgan 
vaqtda jismoniy siquvga olish, qo’lkishanlardan foydalanish, harakatlanishiga 
halaqit beruvchi nimchalar kiygizish, ajratib qo’yish kabi choralar qo’llanilishiga 
ruxsat beriladi. Majburiy tarzda psixiatriya muassasasiga yotqizishni amalga 
oshirishda tibbiy muassasa xodimlariga ichki ishlar organlari xodimlari yordam 
beradi.
Shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatining yo’qotganligi, ruhiy holatining 
o’nglanishi hamda tuzalganligi omillari asosida qo’llanilgan tibbiy majburlov 
chorasi uzaytirilishi, o’zgartirilishi yoki bekor qilinishiga yo’l qo’yiladi.
Shaxsni majburiy tarzda psixiatriya muassasasida bo’lishi bu yerda yotishga 
sabab bo’luvchi asoslar mavjud bo’lgan vaqt davomida amal qiladi. Majburiy 
tarzda yotqizilgan shaxsni olti oygacha har oyda kamida bir marta davolash 
muassasasining shifokorlar komissiyasi tomonidan davolanishini uzaytirish yoki 
tugatish masalasida tekshiruv o’tkazishadi. Olti oy o’tgandan keyin majburlov 
chorasi qo’llanilgan shaxsning davolanish muddatini uzaytirish to’g’risidagi 
xulosaga kelinsa, iltimosnomani mahalliy sud organiga yuboradi. Sud 
iltimosnomani qanoatlantirib, davolanish muddatini uzaytirish to’g’risida ajrim 
chiqarsa, shifokor psixiatrlar komissiyasining tekshiruvi olti oyda kamida bir marta 
o’tkaziladi.
Ruhiy holati buzilgan shaxsni shifoxonaga ko’chirish, biridan ikkinchisiga 
o’tkazish davlat hisobidan amalga oshiriladi. Bu umumiy kuzatuvdagi bo’limdan 
reabilitatsiya bo’limiga yoki kuzatuvi kuchaytirilgan shifoxonaga o’tkazilishida 
qo’llaniladi. Bemorni shifoxonaning biridan ikkinchisiga o’tkazish sud tomonidan 

---

207 
hal qilinadi. Bemorning salomatligi yaxshilanganligi yoki yomonlashganligi asos 
bo’ladi. O’z navbatida shunga muvofiq ravishda majburlov chorasining muddati 
o’zgaradi. Ruhiy kasalning ahvoli yaxshilanishi majburlov chorasini bekor 
qilinishiga olib keladi. Sud bunda kasalni yashash joyidagi sog’liqni saqlash 
muassasasiga yoki nogironlar uyi yoxud boshqa ijtimoiy ta’minot bo’limiga 
yuboradi. Agar shaxsning ijtimoiy xavflilik darajasi ortib borsa, muddatni 
uzaytirish masalasini hal etishga to’g’ri keladi. Zarur hollarda tibbiy yo’sindagi 
majburlov chorasi turini o’zgartiradi yoki tugatadi.
Ayrim hollarda jinoyat sodir etgan shaxsning qilmishidan keyin ruhiy 
holatini buzilishi vujudga keladi. Mazkur holatda sud tibbiy yo’sindagi majburlov 
chorasini qo’llaydi. Tibbiy muolajalar vositasida salomatligi tiklangan shaxsga 
nisbatan olib borilgan jinoyat ishini tiklash masalasi ko’rib chiqilishi kerak.
Majburlov choralari tayinlangan shaxslarni olti oyda kamida bir marta 
shifokorlar komissiyalari yoki tibbiy maslahat komissiyalari tekshiruvdan 
o’tkazadi. Ularning xulosalari bemorlarning davolanish muddatiga ta’sir 
ko’rsatadi. Majburlov chorasi muddatlari masalasidagi ishlarni ajrim chiqargan sud 
yoki shaxs davolanayotgan joydagi sud ko’rib chiqadi. Sud tomonidan tibbiy 
yo’sindagi majburlov chorasini uzaytirish, o’zgartirish yoki tugatish hamda ish 
yuritishni tiklash uchun quyidagi omillar sabab bo’ladi: 

shifokorlar komissiyasi bergan xulosa asosidagi shaxs saqlanayotgan 
tibbiy muassasa ma’muriyatining iltimosnomasi; 

shifokorlar xulosasi bo’yicha prokurorning taqdimnomasi; 

davolanayotgan shaxsning qarindoshlari, qonuniy vakillari, advokati, 
shuningdek 
manfaatdor 
shaxslar, 
jamoalar 
va 
jamoat 
birlashmalarining iltimosnomalari.
Sud tomonidan taqdimnoma va iltimosnomalar qabul qilingach, sudda ish 
ko’rilib, unda prokuror, himoyachi, iltimos qilgan muassasa, jamoalar yoki 
shaxslar ishtirok etadi. Sud ishni ko’rayotgan paytida taqdimnoma yoki 
iltimosnomaning asoslantirilganligini sinchkovlik bilan tekshiradi. Bunda davolash 
natijalarini hamda majburlov chorasi bekor qilingandan keyin kelgusidagi tibbiy 

---

208 
kuzatuv va davolashga ehtiyoj bor-yo’qligini o’rganishi kerak. Shuning uchun 
sudga tibbiyot muassasasi vakillarini, shaxsning qonuniy vakillari va Sudda 
shifokorlar xulosasiga shubha tug’ilsa, sud-psixiatriya ekspertizasi tayinlanadi. Ish 
umumiy tartiblarda ko’rilgandan keyin tibbiy yo’sindagi majburlov chorasini 
uzaytirish, o’zgartirish yoki tugatish bo’yicha yoxud uni rad etish bo’yicha ajrim 
chiqariladi. Ajrim shu sudda o’qib eshittiriladi
Majburlov chorasi bekor qilingan taqdirda, bemorni davolash muassasasidan 
chiqarish Sog’liqni saqlash vazirligi belgilagan tartibda amalga oshiriladi.
Tibbiy yo’sindagi majburlov chorasi qo’llanilgan shaxs tuzalganligi sababli 
chora sud tomonidan ajrim bilan bekor qilingach, o’n kun ichida bemorni 
davolagan muassasa uning yashash joyidagi dispanserga tibbiy kartasidan 
ko’chirma jo’natadi. Shuningdek, bemorni shifoxonadan chiqarishdan o’n kun 
avval bu haqda uning yaqin qarindoshlari va uning yashash joyidagi ichki ishlar 
organini xabardor qiladi.
Bemor ruhiy kasalliklar shifoxonasidan chiqarilganda, uning davolanganligi 
to’g’risida ma’lumotnoma berilib, qarindoshlari yoki tibbiy xodimlar kuzatuvida 
yashash joyiga yuboriladi.
Ruhiy holati buzilgan shaxsni mulkiy huquq va manfaatlarini uning yaqin 
qarindoshlari, qonuniy vakillar, vasiy yoki homiylar, agar ular bo’lmasa, vasiylik 
va homiylik organlari bajaradi. Bemorning sog’ayishi o’z mulkiy huquq va 
erkinliklarini mustaqil himoya qilish imkonini bersa, uning huquqlarining 
tiklanganligi sud tartibida majburlov chorasi bekor qilinishi to’g’risidagi ajrimda 
qayd etiladi.