|
Hayot yoki sog’liq uchun xavfli jinoyatlar
Hayot yoki sog’liq uchun xavfli jinoyatlar qilmishni sodir etuvchi tomonidan
bajarilgan harakat yoki harakatsizlikning yakuni aybdorning o’ziga bog’liq
bo’lmagan oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunda sodir etilgan harakat yoki
harakatsizlik mudhish oqibat keltirib chiqarishidan qat’iy nazar, jinoyat sanaladi va
javobgarlik uchun asos bo’ladi. Bunday jinoyatlarning bevosita ob’ekti inson
hayoti yoki sog’lig’i bo’lib, quyidagilardan iborat bo’ladi:
32-rasm. Hayot yoki sog’liq uchun xavfli jinoyatlar
Hayot yoki
sog’liq uchun
xavfli jinoyatlar
O’ldirish yoki zo’rlik
ishlatish bilan qo’rqitish
Tanosil yoki OIV
kasalligi/OITSni
tarqatish
Jinoiy ravishda
homila tushirish
(abort)
Ayolni o’z homilasini sun’iy
ravishda tushirishga
majburlash
Kasb yuzasidan o’z
vazifasini lozim
darajada bajarmaslik
Xavf ostida qoldirish
226
Mazkur jinoyatlarni sodir etganlik uchun javobgarlikka tortiluvchi sub’ekt
16 yoshli jismoniy shaxslardir. Ular tomonidan sodir etilgan jinoiy tajovuz
badanga og’ir yoki o’rtacha og’ir shikast yetkazilishiga olib kelishi, homilaning
sun’iy tushirilishi, tanosil yoki OIV/OITS kasalligini yuqtirish xavfi ostida
qoldirilishi hamda o’ldirish yoki zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish orqali
jabrlanuvchining hayoti va sog’lig’ini xavf ostiga qo’yadi.
Jinoyatlarni ko’rib chiqadigan bo’lsak, o’ldirish yoki zo’rlik ishlatish bilan
qo’rqitish (112-modda) jinoyati o’zida ikkita belgini namoyon etadi. Birinchisi,
jinoyatni bajaruvchisi tomonidan qo’rqitish holatining o’zi bo’lib, ikkinchisi
qo’rqitishda bayon qilingan holatni sodir etish uchun xavfsirash asosining
mavjudligi.
Qo’rqitish ruhiy ta’sir o’tkazish orqali jabrlanuvchini bosim ostida qoldiradi.
O’ldirish bilan qo’rqitish biror shaxsni hayotdan mahrum qilish niyati borligini
bayon qilishda namoyon bo’ladi. Bunda o’ldirilishi kerak bo’lgan odam aniq bitta
yoki bir nechta shaxs bo’lmog’i lozim. Umumiy ma’nodagi “Hammang o’lasan”
shaklidagi qo’rqitish jinoyatning ob’ektiv tomonini tashkil eta olmaydi.
Zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish jismoniy yoki ruhiy shaklda amalga
oshiriladi. Bunda badanga shikast yetkazish, qiynash, do’pposlash holatlari
nazarda tutiladi. Jismoniy zo’rlik ruhiy holatga ham ta’sir ko’rsatishi mumkin yoki
har ikkisi tajovuzchi tomonidan baravar qo’llaniladi.
Qo’rqitishdan xavfsirash uchun asoslar mavjud bo’lsa, ya’ni o’ldirilishi
aytilgan shaxsni o’ldirilishi uchun real asoslar borligi jinoyatning ikkinchi belgisi
hisoblanadi.
Tanosil yoki OIV kasalligi/OITSni tarqatish (113-modda) jinoyati bunday
kasallikni yuqtirish xavfini vujudga keltirish hamda uni bevosita yuqtirishda
ifodalanadi. Bunday kasalliklar aksariyat hollarda jinsiy yaqinlik qilish jarayonida
tarqaladi. Jinsiy yaqinlik paytida kasallik yuqtirilishining oldini olish natijasida
boshqalar o’z hayoti va sog’lig’ini asrab qolishi mumkin, ammo bu boshqalarga
shu kasallikni yuqtirish xavfini vujudga keltirgan hamda yuqtirgan shaxslarni
javobgarlikdan ozod qilmaydi. Tibbiyot rivojlangan hozirgi vaqtda ayrim tanosil
227
kasalliklarini davolash choralari topilgan. OIV/OITS kasalligini davolashning
samarali yo’llari faqat umrni biroz uzaytirishga yordam beradi, ammo undan
butunlay sog’ayishning iloji yo’q.
Jinoyat kodeksining 114 va 115-moddalari homilani sun’iy tushirish bilan
bog’liq jinoyatlar hisoblanib, har ikkisida ham jinoyat ob’ekti ayolning hayoti va
sog’lig’idir. Bunday homila tushirilishida sub’ekt, joy va boshqa omillarda bir-
biridan farqlanuvchi jihatlar ko’zga tashlanadi. Jinoiy ravishda homila tushirish
(abort) jinoyati homila tushirishi mumkin bo’lgan shifokor, akusher yoki ginekolog
tomonidan davolash muassasasidan tashqarida yoki tibbiy noqulay joyda amalga
oshiriladi. Bunda ayolning salomatligiga shikast yetkazilishi, homilaning 12
haftalikdan katta ekanligi va avvalgi abortdan 6 oy o’tmasdan yana abort qilinishi
ta’qiqlovchi asosni vujudga keltiradi.
O’z homilasini sun’iy ravishda tushirishga majburlash ayolning erkiga
qarshi olib borilgan harakat hisoblanib, u eri, yaqin qarindoshi va boshqalar
tomonidan amalga oshiriladi. Homilaning sun’iy tushirilishi ayolga og’ir yoki
o’rtacha og’ir shikast yetkazilishiga olib kelsa, 115-modda bilan birga sog’liqqa
qarshi jinoyatlar tizimidagi boshqa jinoyat ham sodir etiladi. Qilmish jinoyatlar
jami sifatida kvalifikatsiya qilinadi.
Kasb yuzasidan o’z vazifalarini lozim darajada bajarmaslik qasddan yoki
ehtiyotsizlikdan sodir etiluvchi jinoyat bo’lib, u badanga og’ir yoki o’rtacha og’ir
shikast yetkazilishiga olib keluvchi oqibat bilan kvalifikatsiyalanadi. Aybdorning
o’z vazifasini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi jinoyatning
ob’ektiv tomonini tashkil etadi. Bunday jinoyatlar shifokorlar, akusherlar,
hamshiralar, farmatsevtlar kasbi bilan bog’liq holatlarda ko’p uchraydi.
Xavf ostida qoldirish jinoyati qasddan sodir etiluvchi jinoyat sanaladi.
Aybdor o’zi yordam berishi shart yoki bunga imkoniyati bo’lgan holda, xavf ostida
qolgan va o’zini o’zi himoya qila olmaydigan shaxsga yordam bermasligi yoki
aybdorning o’zi jabrlanuvchini shunday ahvolga solishi jinoyatning ob’ektiv
tomonini tashkil etadi. Aksariyat hollarda bu jinoyat ona o’z bolasiga qaramasligi,
qutqaruvchilarning o’z vazifalarini bajarmasliklari natijasida kelib chiqadi.
228
Xavf ostida qoldirish jinoyati qasddan sodir etiluvchi jinoyat sanaladi.
Aybdor o’zi yordam berishi shart yoki bunga imkoniyati bo’lgan holda, xavf ostida
qolgan va o’zini o’zi himoya qila olmaydigan shaxsga yordam bermasligi yoki
aybdorning o’zi jabrlanuvchini shunday ahvolga solishi jinoyatning ob’ektiv
tomonini tashkil etadi. Aksariyat hollarda ona o’z bolasiga qaramasligi,
qutqaruvchilar o’z vazifalarini bajarmasliklari natijasida shunday jinoyatlar kelib
chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
