|
Topshiriq
Kechki smenadan uyiga qaytayotgan ishchini yo’lini to’sib, yo’lto’sarlar unga
tegishli bo’lgan pullarini tortib oldi. Ishchi ularning birini tanisada, o’zini
tanimaganga oldi. Oradan uch kun o’tib o’zi tanigan yo’lto’sarni uchratdi va
manziligi aniqladi. Keyin sheriklari bilan kelib, yo’lto’sarni do’pposlashdi.
Uning oyoq-qo’lini sindirishdi.
–
Holatga baho bering.
87
Jinoyat kodeksidagi jazoni yengillashtiruvchi va og’irlashtiruvchi holatlarni
taqqoslab ko’riladigan bo’lsa, yengillashtiruvchi holatlar ko’pligi ayon bo’ladi.
Boisi Jinoyat kodeksida tilga olinmagan holatlarni ham sud yengillashtiruvchi
holat deb topishi mumkin. Og’irlashtiruvchi holatlar kodeksda belgilanmagan
bo’lsa, jazo tayinlashda inobatga olinmaydi.
Yengilroq jazo tayinlash asoslari
Jinoyatning sodir etilishi jazo qo’llanilishini keltirib chiqaradi. Qilmishning
ijtimoiy xavfliligi, zararning darajasi va miqdori, aybdorning shaxsi kabi omillar
jazoning og’irlashuvi yoki yengillashuviga ta’sir ko’rsatadi.
Jinoyat huquqi aybdorga Jinoyat kodeksida belgilanganidan ortiqroq jazo
qo’llanilishiga yo’l qo’ymaydi. Yengilroq jazoni tayinlash esa bundan mustasno.
JKning 57-moddasida yengilroq jazo tayinlash asoslari bayon etilgan.
Jinoyat ishlari bo’yicha sudlar sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavflilik
darajasini jiddiy kamaytiruvchi holatlarni e’tiborga olgan holda, yengilroq jazo
tayinlashi mumkin. Bunda Maxsus qismda belgilangan jazoning yeng kam
qismidan ham kam yoki bu jinoyat uchun nazarda tutilmagan boshqa yengil jazoni
tayinlanishi mumkinligi ko’zda tutiladi.
Sud yengilroq jazo tayinlar ekan, unda ikki yo’ldan birini tanlaydi: 1)
qonunda belgilanganidan jazoning yeng kam miqdoridan ham kamrog’ini tanlash;
2) sanktsiyada ko’zda tutilmagan boshqa jazo turini qo’llash.
Jazoning yengilrog’i bilan almashtirilishi uchun 55-moddada belgilangan
yengillashtiruvchi holatlarning mavjud bo’lishi talab etilmaydi, ya’ni boshqa
holatlar ham jazoni yengillata oladi. Buning asosiy sabab shundaki, ba’zan
kodeksda belgilangan jazoning yeng kamini qo’llash ham aybdorning sodir etgan
jinoyati uchun og’irlik qiladi. Kodeksda belgilangan va belgilanmagan
yengillashtiruvchi holatlar inobatga olinib, jazo qo’llashda umumiy me’yorlardan
chekinish mumkin.
Jazo qo’llanilishida sud qonun normalari va o’zining ichki ishonchiga
tayanishi zarur. Qonun normalariga tayanishida jazoning yo’l qo’yiladigan
88
me’yorlaridan oshib ketishiga hamda umumiy printsiplarga rioya etishi talab
etiladi. Sud aybdor shaxsga jazoni belgilar ekan, uning qancha miqdori axloqiy
tuzalish yo’liga o’tishiga yordam berishini ichki ishonchi bilan his qiladi. Bunda
Maxsus qismda belgilanmagan jazoni qo’llashiga ham yo’l qo’yiladi. Shu asosda
qo’llash talab etiladigan qo’shimcha jazo turi ham qo’llanilmasligi mumkin.
Jazoning yengilrog’i tanlanishida 55–moddada nazarda tutilgan holatlar
bilan birga, jinoyatning xavflilik darajasini jiddiy kamaytiruvchi aybdor shaxsi,
aybning shakli va darajasi, jinoyat qilishga olib kelgan shart-sharoitlar, sabablar,
aybdorning xulqi kabi xususiyatlar e’tiborga olinadi. Bu kabi xususiyatlarga
ma’naviy zararning yo’qligi, shaxsning davlat va jamiyat oldidagi xizmatlari, og’ir
oilaviy sharoit, sudlanuvchining keksa yoki nogironligi, jinoyat sodir etilishidagi
boshqa holatlar misol bo’ladi.
Jinoyat qonunchiligining insonparvarlik xususiyati shundaki, jinoyat sodir
etilishida aybdor bo’lgan shaxs o’z qilmishidan amalda pushaymon bo’lganida
jazoning yengillashtirilishi asoslarini ham belgilagan. Bu holat JKning 57
1
–
moddasidan o’rin olgan. Sharhlanayotgan modda aybdorga jazoning maksimal
darajasining 2/3 qismdan kamrog’ini qo’llashga imkon beradi.
Aybdorning o’z qilmishidan amalda pushaymon bo’lganligi JK 55-moddasi
birinchi qismi “a” bandidagi aybini bo’yniga olish to’g’risida murojaat qilish, chin
ko’ngildan pushaymon bo’lish, jinoyatni ochishda faol yordam berish holatlari va
“b” bandidagi yetkazilgan jismoniy, ma’naviy, moddiy zararni ixtiyoriy ravishda
bartaraf etishi orqali namoyon bo’ladi. Ushbu holatlarning mavjudligidan tashqari,
56-moddada nazarda tutilgan og’irlashtiruvchi holatlar qilmishda bo’lmasligi talab
etiladi. Aynan shunday vaziyatda tegishli moddada nazarda tutilgan jazoning
uchdan ikki qismidan ortiq bo’lmagan jazo qo’llaniladi.
Aybdorning qilmishdan chin ko’ngildan pushaymonligi ayrim jinoyatlar
uchun jazo yengillatilishiga olib kelmaydi. Qasddan odam o’ldirishning
og’irlashtiruvchi holati (97-modda II qismi) va terrorizm (155-modda III qismi)
jinoyatlari uchun jazoning 57
1
–modda bo’yicha qo’llanilishida cheklov o’rnatilgan.
89
Mazkur jinoyatlarni sodir etgan shaxslarning ijtimoiy xavfliligi bois jazoning
yengillatilishiga yo’l qo’yilmaydi.
Yengilroq jazo tayinlash aybdorning ahvolini yengillashtirish, keyinchalik
jamiyat uchun xavfli shaxsga aylanishiga yo’l qo’ymaslik, mamlakatda inson
omiliga e’tiborni yanada yuksaltirish maqsadlarini ko’zlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
