O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Jazoni og’irlashtiruvchi holatlar
Jinoyat kodeksi qilmishni jinoyat sifatida e’tirof etish va unga jazo chorasi 
qo’llanilishi asoslarini belgilaydi. Jinoyatlar turli xil vaziyatlarda sodir etiladi. 
Ularning ayrimlarida qilmishni yengillashtiruvchi holatlarning mavjudligi jazoning 
yengillashuviga olib keladi. Hamma jinoyatlar haqida ham bunday deb bo’lmaydi. 
Sodir etilgan jinoyatlarning ba’zilari jamiyatga katta xavf tug’dirishi mumkinligi 
inobatga olinib, og’irroq jazo tayinlanishi mumkin. Bunda qilmishni 
og’irlashtiruvchi holatda sodir etilgan deb topilishi alohida ahamiyatga ega.

---

85 
JK 56-moddasida sud tomonidan jazoni og’irlashtiruvchi topiladigan holatlar 
belgilangan. Ushbu moddadan quyidagilar o’rin olgan: 

homiladorligi aybdorga ayon bo’lgan ayolga nisbatan; 

yosh bola, qariya yoki ojiz ahvoldagi shaxsga nisbatan; 

xizmat vazifasi yoki fuqarolik burchini bajarganligi munosabati bilan 
shaxsga yoki uning yaqin qarindoshlariga nisbatan; 

aybdorga moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoki boshqa jihatdan qaram 
shaxsga nisbatan; 

o’ta shafqatsizlik bilan; 

ko’pchilik uchun xavfli bo’lgan usulda; 

yosh bola yoki ruhiy holati buzilganligi aybdorga ayon bo’lgan shaxsdan 
foydalangan holda; 

jinoyat natijasida og’ir oqibatlarning kelib chiqqanligi; 

umumiy ofat sharoitidan foydalangan holda yoki favqulodda holat vaqtida 
yoxud ommaviy tartibsizliklar jarayonida; 

g’arazli yoki boshqacha past niyatlarda; 

irqiy yoki milliy dushmanlik yoxud adovat zamirida; 

bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirgan holda yoki uyushgan 
guruh yoxud jinoiy uyushma tomonidan; 

ilgari ham qasddan jinoyat sodir etgan shaxsning takroran yoki qasddan 
yangi jinoyat sodir etishi; 

mastlik holatida yoki giyovandlik vositalari, ularning analoglari, psixotrop 
yoxud kishining aql-idrokiga ta’sir qiluvchi boshqa moddalar ta’siri ostida 
jinoyat sodir etish
1
. 
Jazo tayinlanishida bundan boshqa holatlar og’irlashtiruvchi holat deb 
topilmaydi. Sud tomonidan jinoyatning xususiyatlarini hisobga olgan holda bunday 
holatlarni og’irlashtiruvchi holat deb topmasligi ham mumkin.
1
O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi. –T.: Adolat, 2019. – 29 – bet. 

---

86 
Homilador ayol, voyaga yetmagan, keksa yoshli, yordamga muhtoj kabi 
ijtimoiy guruhlarga nisbatan jinoyat sodir etilishi har doim jamiyat uchun xavfli 
natijalar keltirib chiqaradi. Ularga nisbatan jinoyat sodir etish jinoyatchining 
ma’naviy tubanligini isbotlaydi. Keksa kishilarga 55 yoshga to’lgan ayol yoki 60 
yoshga to’lgan erkaklar kiradi. Yordamga muhtoj kishi jinoyatchiga qarshilik 
ko’rsata olmaydigan, o’z huquqini himoya qila olmaydigan, harakatlarini boshqara 
olmaydigan, xavfga chap bera olmaydigan kishidir.
Xizmat burchini bajarayotgan shaxs mehnat shartnomasi, ustav va jamoa 
shartnomalarida belgilangan vakolatlarni bajarishi shart bo’lgan xizmatchilardir. 
Ularga 
harbiy 
xizmatchilar, 
huquq-tartibot organlari 
xodimlari, 
davlat 
muassasalari, xususiy tashkilotlar xizmatchilari, menedjerlari va boshqalar kiradi.
O’ta shafqatsizlik va ko’pchilik uchun xavfli bo’lgan usulda jinoyat sodir 
etilishi jamiyat a’zolari o’rtasida qo’rquv va tashvishni keltirib chiqaradi. Chunki 
bunday usullar asosan odamlarga nisbatan qo’llaniladi. Bunda tiriklayin ko’mib 
yuborish, yoqib yuborish, tanasini bolta bilan bo’laklab tashlash, murdasini 
tahqirlash kabi shakllarda amalga oshirilishi mumkin.
G’arazli, past niyatlarda jinoyat sodir etish ma’naviy qashshoqlikdan dalolat 
beradi. Irqiy, milliy dushmanlik yoki adovat zamirida jinoyatning sodir etilishi 
millatlararo nizolar, ommaviy tartibsizliklar kelib chiqishiga sabab bo’lishi 
mumkin. Shu bois bunday jinoyatlar jazoning og’irlashuviga olib keladi.
Jazoni og’irlashtiruvchi holatlar JKning Maxsus qismi dispozitsiyasida 
jinoyat tarkibining zaruriy belgisi deb topilgan bo’lsa, sud tomonidan jazo 
tayinlanishida inobatga olinmaydi.