O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti umumiy kimyo kafedrasi organik kimyo fanidan laboratoriya ishlari uslubiy ko’rsatmasi qarshi – 2021 so’z boshi

3-.Tаjribа. Аminоkislоtаlаrgа nitrаt kislоtаning tа’siri. Prоbirkаgа 1 ml nаtriy nitrit, 1 ml glikоkоl eritmаlаri sоlinаdi vа аrаlаshmаgа хlоrid kislоtа tоmizib, kislоtаli muhit hоsil qilаdi. Nаtijаdа glikоkоldаgi аminоguruh o’rnini gidrоksil egаllаb, оksikislоtа hоsil bo’lаdi vа gаzsimоn аzоt аjrаlib chiqаdi:
NaNO₂ + HCl  HNO₂ + NaCl

H₂N – CH₂ – COOH + HO NO  HO – CH₂ –COOH +  N₂ +H₂O
Аjrаlib chiqаyotgаn аzоt miqdоrini аniqlаb, аminоkislоtаdаgi аminоguruh sоnini tоpish mumkin.
Nazorat savollari

1.Аminokislotаlаrning tuzilishi, sinflаnishi va nomlаnishi.

2. a-, b-, g-аminokislotаlаrning olinish usullаri.

3. Аminokislotаlаrning fizik vа kimyoviy xossаlаri.

4. Alohida vakillari.

17-Tajriba ishi

Oqsillarga xos tajribalar.
Nazariy qism

Oqsillar yoki proteinlar – murakkab, yuqori molekulali organik birikmalar bo’lib, o’zaro amid bog’ bilan bog’langan aminokislotalar qoldiqlaridan tuzilgan. Bir xil oqsil tarkibiga turli xil aminokislotalar kirishi mumkin. Oqsil to’liq gidrolizgna uchraganda aminokislotalar hosil bo’ladi.

Inson, hayvon va o’simliklar tanasida oqsillar turli xil vazifalarni bajaradi. Ular tomir, pay, teri, suyak va boshqalar asosini tashkil qiladi, modda alamshinish va to’qimalar ko’payishida muhim vazifani bajaradi. Garmonlar, enzimlar, pigmentlar, antibiotiklar, toksinlar oqsil birikmalar bo’lib hisoblanadilar.

Oqsillar katta molekulyar massaga ega. Masalan, inson qoni zardobi albuminining molekulyar massasi 61500, qon zardobidagi -globulinining molekulyar massasi 153000, gemotsianiniki esa 6600000 ga teng.

Ko’pchilik oqsillar qattiq holda batiy vakilni (jun, ipak) saqlaydilar yoki kukun shaklida mavjud bo’ladilar.

Ayrim oqsillarni kristall shaklda olish mumkin.

Ko’pchildik oqsillar suvda, suyultirilgan kislota eritmalarida eriydilar. Deyarli barcha oqsillar ishqorlarda eriydilar. Hamma oqsillar organik erituvchilarda erimaydilar. Oqsil eritmalari kolloid xususiyatiga ega bo’lib, dializ usulida tozalanadi. Oqsillar eritmalarda suvda eruvchi organik erituvchilar (spirt, atseton va boshqalar), tuz eritmalari, kislotalar yordamida cho’ktiriladi. Cho’ktrishi vaqtida ko’pchilik oqsillar zanjirining konformatsiyasi o’zgaradi va erimaydigan holatga o’tadi. Bu jarayonga oqsilning denaturatsiyalanishi deyiladi.

Tajriba qism