O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Tayanch tushunchalar 
Sharq  Uyg’onish  davri,  mahalliy  mustaqil  sulolaviy  davlatlar,  Somoniylar 
maqbarasi,  masjid,  madrasa,  maqbara,  karvonsaroylar,  Amir  Temur,  Temuriylar, 
Go’ri Amir, rasadxona, Registon ansambli, Shohizinda majmuasi. 
 
VI asrda O’rta Osiyoga bostirib kelgan arablar madaniyat darajasi o’zinikidan 
ancha  baland  bo’lgan  mazkur  hududni  yagona  boshqaruvga  asoslangan  davlat 
bo’lmay,  kichik-kichik  mustaqil  davlatchalar  o’rtasidagi  o’zaro  urushlaridan 
foydalanib  osonlik  bilan  egallaydi.  Dastlab  Umaviylar,  keyinchalik  Abbosiylar 

---

hukmronligi  ostida  bo’lgan  O’rta  Osiyo  xalqlari  islom  dini  va  arab  madaniyatini 
qabul qilishga majbur etiladi.  
O’rta  Osiyoda  rivojlangan  o’rta  asrlar  davri  mahalliy  feodal  hokimliklari 
o’rnida  yagona  markazlashgan  feodal  davlatlari  tashkil  topishi  bilan  boshlanib,  to 
temuriylar  davlati  inqiroziga  qadar  bo’lgan  davrni  o’z  ichiga  oladi.  Arablar  bosib 
olingan  O’rta  Osiyo  yerlarini  “Movarounnahr”  (daryo  orti)  deb  atay  boshlaydilar. 
Bu  davrni  ijtimoiy-siyosiy  va  iqtisodiy  munosabatlari  xususiyatlaridan  kelib  chiqib 
quyidagi  bosqichlarga  bo’lish  mumkin.  Davrning  birinchi  bosqichi  IX-XIII  asr 
boshlarini  o’z  ichiga  oladi.  IX asrda O’rta Оsiyoda аrаblar huikumronligi tugatildi. Bu 
davrda  O’rta  Оsiyoning  shimolida  Qarluqlar,  O’g’uzlar  dаvlаtlаri,  janubi  va  markazida 
Тоhiriylar, Safforiular, Somoniylar dаvlаtlаri tashkil topdi. Dastlab markazlashgan davlat 
tepasiga  Somoniylar  (IX-X)  sulolasi  keladi,  so’ngra  uning  iqtisodiy  va  madaniy 
jihatdan  rivojlangan  hududlarini  uchta  turkiy  davlatlar  -  Qoraxoniylar,  G’aznaviylar 
va Saljuqiylar (XI asrda) egallaydi. Shu bilan birga XII asr o’rtalaridan Qoraxoniylar 
va Saljuqiylarga tegishli yerlarda Buyuk Xorazmshohlar davlati vujudga keldi, biroq 
bu davlat mo’go’g’ullarning bosqini natijasida tugatiladi. 
 Ilk  o’rta  asrlarda  uch  qism  (kuxandiz,  shahriston  va  rabod)  dan  iborat  bo’lib 
shakllangan  shahar  hayotida  rivojlangan  o’rta  asrlar  davriga  kelib  tub  ijtimoiy-
iqtisodiy  va  madaniy  o’zgarishlar  yuz  beradi.  O’rta  Osiyo  shaharlari  Eski  Termiz,