O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «Atrof muhit himoyasi va ekologiya» kafedrasi

1.5.Yer  po’stining  kimyoviy  tarkibi.  Hozirgi  vaqtda  olimlar 

o’rtasida  Yerning  po’stloklari  va  yadrosining  kimyoviy  tarkibi 

to’g’risida  yagona  bir  fikr  mavjud  emas,  Yerning  kimyoviy  tarkibi 

meteoritlar tarkibiga o’xshash deb, taxmin qilinadi. Lekin Yer po’stining 

tarkibi  meteor jismlarining  tarkibidan  keskin  farq  qiladi.  Bu  farqni  Yer 

po’sti  bilan  uning  chuqur  mintaqalari  orasidagi  element  almashinuvi 

jarayoni  bilan  tushuntirsa  bo’ladi.  Ayrim  hollarda  Yerning  ichkari 

qismidan Si, Ca, Na, K, Al va radioaktiv elementlar uning po’sti tomon 

ko’tariladi.  Yer  po’stidan  uning  ichkarisiga  esa  Fe,  Mg,  S  va  boshqa 

kimyoviy elementlar harakat qiladi. 

Yerning  kimyoviy  tarkibini  XIX  asrning  80-chi  -  yillarida 

amerikalik olim Klark birinchi bo’lib o’sha davrda ma‘lum bo’lgan 6000 

dona  tog’  jinslarini  o’rganib  Yer  po’stining  kimyoviy  tarkibini 

ko’rsatuvchi  jadval  tuzdi.  Shu  davrdan  boshlab  ko’pgina  olimlar  Yer 

po’stining kimyoviy tarkibini o’rganish bilan shug’ullandilar. Akademik 

A.Ye.Fersman, keyinroq A.P.Vinogradovlar tomonidan bir muncha aniq 

ma‘lumotlar olindi. 

Geosferalarning  kimyoviy  tarkibi  to’g’risida  ma‘lumot  quyidagi 

jadvalda keltirilgan. 

Yer po’stining kimyoviy tarkibi vaqt birligi ichida doimiy emas , 

chunki  Yer  bir  tomondan  meteorit  va  chang  ko’rinishdagi  kosmik 

jismlar  hisobiga  o’zgarib  turadi,  ikkinchi  tomondan  Yer  dunyo 

bo’shlig’iga geliy, neon, vodorod, azot va turli gazsimon elementlar va 

birikmalarn

i doimiy ravishda o’zidan tarqatib turadi.