O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

ishq
h
Mahalliy qarshilikka yо‘qotiladigan naporni aniqlaymiz.
Mahalliy qarshilikka quvurning aylanasi bо‘yicha, keskin о‘zgaruvchan 
burilishlari, olib ketishdagi, jо‘mraklardagi, zulfinlardagi, klapanlaragi va h.k.lar 
kiradi. Nasoslarni va kompressorlarning sо‘rish chiziqlarini (katta bо‘lmagan 
uzunlikka ega bо‘lganda) hisoblashda mahalliy qarshiliklar hisobga olinadi. Naporli 
quvurlarning uzunligi katta bо‘lganda mahalliy qarshiliklarning solishtirma og‘irligi 
katta bо‘lmaydi, shuning uchun hisoblarda etiborga olinmaydi. 
Mahalliy qarshilikdagihm.q naporning yо‘qotilishi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi 
g
v
h
qar
mah
2
2
.


(6.14) 
bu yerda, v – mahalliy qarshilikdan keyin oqim kesimidagi suyuqlik 
harakatining о‘rtacha tezligi; 

–Re-ga, mahalliy qarshilik va g‘adur-budurlikning 
shakliga bog‘liq bо‘ladi, berkitish qurilmalarida-ularni ochilish darajasiga bog‘liq. 
Kо‘pgina holatlarda mahalliy qarshilikni ekvivalent uzunlik (belgilangan 
diametr uchun quvur uzatmaning tо‘g‘ri uchastkasi uzunligi bо‘yicha 
ishq
h
bosim 
yо‘qotilishini uning mahalliy uchastkasidagi 
qar
mah
h
.
naporni yо‘qotilishiga ekvivalent 
aniqlanadi) bо‘yicha aniqlash qо‘lay hisoblanadi. 
Ekvivalent uzunlikDarsi-Veysbax formulasi yordamida aniqlanadi 
g
v
D
l
h
e
ishq
2
2


(6.15) 
va (4.14) formula bо‘yicha. 
(4.14) va (4.15) formulalarning о‘ng qismlarini tenglashtiramiz 
g
v
D
l
g
v
e
2
2
2
2



, 
formulani olamiz
D
l
e



. 
(6.16) 
Mahalliy qarshiliklarning qiymatini ma’lumotnomadan topamiz. Relyeflarda 
yotqizilgan quvur uzatmaning tо‘liq bosimini tushishi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi .
z
g
v
D
l
z
g
v
g
v
D
l
z
h
h
H
qar
mah
ishq
n




















2
2
2
2
2
2
.




(6.17) 
bu yerda
i s h q
h
va 
qar
mah
h
.
– ishqalanishga va mahalliy qarshilikka yо‘qotiladigan 
qarshiliklar 
bо‘lib, 
(6.2) 
va 
(6.4) 
formulalar 
yordamida 
aniqlanadi;
oxir
bosh
man
mus
z
z
z
z
z








geodezik belgilarning farqi, m: quvur uzatmaning 
kо‘tariluvchi uchastkalarining soni (
mus
z
) tushuvchi uchastkalar sonidan kо‘p 
bо‘lganda musbat ishorasi, agarda kam bо‘lsa manfiy (
man
z
) ishorasi kо‘rsatiladi (6.1-
rasm); 
bosh
z
va 
oxir
z
– quvur uzatmaning boshlanishi va oxiridagi geodezik otmetkalar.

---

63 
Qisqa quvur uzatmalar (nasoslarning sо‘rish chiziqlari) ham (3.17) formula 
yordamida aniqlanadi lekin, 
z

- ning о‘rniga rezervuardagi suyuqlik sathini va 
nasos vali sathining farqlari qо‘yiladi. 
6.1-rasm. Murakkab profilli oddiy naporli quvuruzatmaning hisobiy sxemasi 
Ba’zi bir hisoblarda grafik hisoblarni tekshirishda quvur uzatmaning har qanday 
nuqtasidagi bosimni aniqlashga tо‘g‘ri keladi. Bunday holatlarda qisilgan holatlardagi 
quvur uzatmaning bо‘ylama profili chiziladi, naporli quvur uzatmaning boshlang‘ich 
nuqtasi nasos о‘qi bilan birgalikda (A - nuqta) joylashtiriladi. S-nuqta quvur 
uzatmaning eng oxirgi nuqtasi rezervuarning tubini nuqtasiga mos keladi. D-nuqta 
esa rezervuardagi suyuqlikning eng yuqori nuqtasiga mos keladi.Nasos о‘qining tik 
chizig‘i bо‘yicha A nuqtadan masshtabda umumiy naporning N kо‘ndalang profili 
yotqiziladi va (6.17) formula bо‘yicha aniqlanadi. Rezervuarda mos bо‘lgan sath 
orqali gorizontal chiziq о‘tkazamiz va a nuqtani olamiz. Aa kesma nasos о‘qi va 
rezervuarning yuqori sathidagi (
bosh
z
-
oxir
z
) geodezik otmetkalarning farqiga teng, aV 
kesma esa – naporni va quvur uzatmadagi 
ishq
h
gidravlik qarshilikni yengish uchun 
sarflangan naporga teng.
V va D nuqtalarni tо‘g‘ri chiziq orqali birlashtirib gidravlik qiyalikni olamiz va 
u 6.8 formula orqali aniqlanadi. Quvur uzatmaning har qanday nuqtasidagi naporni 
aniqlash uchun shu nuqtadan tik chiziqni gidravlik nishablik BD gacha о‘tkazamiz. 
Masalan Km chiziq о‘lchanadi va о‘lchash natijasini kо‘ndalang masshtabga 
kо‘paytirib quvur uzatmaning belgilangan nuqtasidagi naporning qiymatini olamiz. 
Quvur uzatmaniyg K nuqtasidagi napor nasos orqali kuchaytiradigan napordan katta 
bо‘ladi. Bunday grafikni qurish orqali quvur uzatmaning uchastkasida minimal va 
maksimal naporni aniqlash mumkin bо‘ladi va bu ma’lumotlar quvur uzatmani 
mustahkamlikka hisoblashda qо‘llaniladi. 
Gidravlik nishablikni yoki tangens 

burchakni aniqlashda naporni yо‘qotilishi 
ishq
h
quvur uzatmaning uzunligiga l (uzlukli chiziq) bо‘linadi. 
Bir fazali holatdagi suyuqlikni tashiydigan oddiy naporli quvur uzatmaning 
gidravlik hisobi yordamida quyidagi parametrlar aniqlanadi: 1) quvur uzatmaning 
о‘tkazish imkoniyati Q; 2) zaruriy boshlang‘ich bosim r1; 3) quvuruzatmaning 
diametri D. 

---

64 
Bunda qayta haydaladigan suyuqlikning fizik xossalari-zichligi 
suy

va 
qovushqoqligi 
suy
v
hamda geodezik otmetkalarning farqi (
z

) ma’lum deb 
hisoblanadi. 
Birinchi turdagi masalada quvur uzatmaning Q о‘tkazish qobiliyati haqiqiy 
hisoblanadi. Gidravlik qarshilik

koeffitsiyenti Reynolds Re soniga va noma’lum 
bо‘lgan sarfga Q bog‘liq hisoblanadi. Shuning uchun masala grafik analitik usulda 
yechiladi va uning mohiyati quyidagilarga olib keladi. 
Buning uchun bir nechta suyuqlik sarfining ixtiyoriy Q qiymatlari beriladi. 
Undan keyin esa oqimning tezligi (
2
v
Q / F 4Q / D



) aniqlanadi. Keyin esa harakat 
rejimi (
Re
vD/


) hisoblanadi va unga bog‘liq bо‘lgan 

ning qiymati (6.4) yoki 
(6.6) formulalar yordamida aniqlanadi. Undan keyin hamma ma’lum ma’lumotlarni 
(6.2) qо‘yib belgilangan sarf uchun quvuruzatmadagi bosimni yо‘qotilishi 
ishq
h
topiladi va topilgan kattaliklar bog‘liq holda bog‘lanish grafigi 
ishq
h
= f (Q) quriladi
(6.2-rasm, a). Bundan keyin berilgan napor h0 bо‘yicha quvuruzatmaning haqiqiy 
о‘tkazuvchanlik kо‘rsatgichi Q0 aniqlanadi. Bu masalani yechishda berilgan napor h0 
bо‘yicha Bernulli tenglamasidan kattaligini (3.1) formula bо‘yicha aniqlashda 
solishtirma potensial energiya qiymatlarini farqi qabul qilinadi 
1
2
0
1
2
p
p
p
h
z
z
z
g
g
g

 






  

 





 

, (6.18) 
Bu formulardagi tezlik naporining 
2
2
1
2
(v
v ) / 2g

qiymati kichik bо‘lganligi uchun 
hisobga olinmaydi.