O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Krepostnoylik huquqini bekor qilinishi va uning oqibatlar
Rossiyada dehqonlarning norozilik qo'zg'olonlari yildan-yilga tobora kuchayib boravyerdi. Ular krepostnoylik tartiblarini tugatish, feodal zulmiga chek qo'yish uchun kurashmoqda edilar. Krepostnoylik huquqini bekor qilish nafaqat dehqonlarning, balki. Rossiya jamoaatchiligi ilg'or vakillarining va rus milliy burjuaziyasining talablaridan biri edi. Chunki krepostnoylik to'zumi kapitalislik ishlab chiqarish taraqqiyotiga to'siq bo'lmoqda edi. Shunday qilib, XIX asrning 50 - yillarida Rossiyada krepostnoylikni ommaviy dehqon qo'zg'oloni yo'li bilan, yoki islohotlar yo'li bilan tugatish yo'llari bir vaqtda feoda! to'zumdan yangi kapitalistik to'zumga o'tishning mavjud ikki yo'li ham mavjud edi. 1857 yilning boshida oliy amaldorlardan krepostnoylik huquqini bckor qilish tadbiri bilan shug'uilanadigan «Maxfiy komitet» ta'sis etildi. Keyinchalik u «dehqonlar masalasi bo'yicha bosh koniitetw deb ataldi. 1857 yil ikkinchi dekabrda Rossiyaning g'arbidagi Vitebskiy, Grodnenskiy va Kovenskiy guberniyalarida dehqonlarning krepostnoylikdan ozod qilish uchun dvoryan komitetlarini to'zish Ufg'risida podshoning farmoni chiqdi. Pomeshchiklar o'rtasida krepostnoylikni bekor qilish to'g'risida dehqonlarga beriladigan imliyozlar borasida tortishuvlar qizidi. Pomeshchiklarning aksariyati dehqonlami shaxsan ozod o’ib, ularga yer-mulklarni bermaslik lozim degan fikrda edilar. Dvoryan komitetlaridagi bir qism pomeshchiklar esa katta to'lov asoslda dehqonlarga yer berish kyerak. dcgan to'xtamga kcldilar. Kuchayib borayotgan dehqonlar harakatining ta'siri ostida bosh komitet a'zolari 1858 yil oxirida dehqonlami to'lov asosida kreposlnoylikdan ozod qilish haqida qaror qabul qildilar. Xalqning norozilik harakatidan tashvishga tushgan Aleksandr II krepostnoylik huquqini bckor qilish haqidagi qonunni tezroq tayyorlashni talab qildi va hatto 1861 yil yanvarida bo'lgan davlat kengashining majlisida Aleksandr II bundan keying! har qanday sustlik davlat uchun halokatli ekanligini ochiq-oydin ta'kidladi. Qonunning eng so'nggi matni va '"Rossiyada krepostnoylik huquqini bekor qilish haqidagi Manifest"ga 1861 yil 3 mart (19 fevral) kuni podsho tomonidan imzo chekildi. "Krepostnoylik huquqini bekor qilish haqidagi -nizom" e'lon qilingandan 10 yil o'tgach ham. butun dehqon xo'jaliklarining 30%dan ko'prog'i pomcshchiklarga tobelikda davom etdl. Uy-joy va yer-uchastkalarini sotib olish uchun to'Iovning 20-25% naqd to'lanishi shart bo'lgan, qolgan 75%-80% pomeshchikka davlat tomonidan to'langan, dehqonlar esa ushbu qarzni foizi bilan 49 yil davomida har ylH to'Iab borishi shart bo'lgan.