O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

MAXFIY JAMIYATLAR FAOLIYATI VA XALQ QO'ZG'OLONLARl
XVIII asr oxirilarida Xiloyda xalq qarshiligini tashkil qiluvchi markazlar vazifasini diniy sektalar va maxfiy jamiyatlar o'tadi. Barchaning o'zaro tengligi, o'zaro yordam berish zaruriyati kabi talablar turli diniy sektalar va maxfiy jamiyatlar g'oyasining asosini tashkil qildi. Bu sektalar va jamiyatlar qo'zg^:olon ko'tari.sh yo'li bilan Xitoy da jamiyat munosabatlarining yangi printsiplarini joriy qilishga harakat qildilar. Ularning orasida eng keng tarqalgan shior bu manjurlarning noqonuniy hokimiyatini ag'darish shiori edi. Muxofillikdagi bu lashkilotlar faoliyatida «harbiy san'at» ya'ni, o'z tarafdorlarinl qo'I jangiga o'rgatish muhim ahamiyat kasb etdi. Diniy sektalar va maxfiy tashkilotlarga turli xil ijtimoiy guruhlarning vakillari a'zo bo'igan ularning aksariyatini qashshoq dcxqonlar tashkil etgan. Shaolin buddaviylik monaslri monaxlarining faoli ishtiroki natijasida juda ommabop «Triada» jamiyati to'/ildi. Monaxlari majurlar hokimyatini tan olmagani uchun qo'shin tomonidan ular (or-mor o’ilib,mazkur monastr yoqib yuborilgan.
XVII asr oxirlarida «Oq nilufar» jamiyatining faoliyati kuchaydi.Uning rahbarligida 1786 yilda Xitoyda katta xalq qo'zg'aloni uyushtirildi. Qo'zg'olon anosan Markaziy Xitoy provintsiyalarini qamragan va a 1804yilgacha davom o’gan.Qo'zg'olonchilar manjurlar hukumatini ag'darib amal dor laming sotqinligi va shavqatsizligiga chek quyishni talab qildilar. 1796-1804 yillardagi qo'zg'olonning mag'lubiyatidan so'ng ham diniy sektalar va ularning larafdorlari manjurlar hukmronligiga qarshi kurashdan voz kechmadilar. 1813 yilda "Samoviy idrok jamiyati" Shimoliy Xitoyda qo'zg'olon uyushtirdi. Uning daholaridan biri o'zini Xitoy impycratori Min sulolasining davomchilaridan biri deb e'lon qildi. 200 kisliidan iborat qo'zg'alonchilarning bir guruhi 1813 yilning oktyabrida Pekindagi Sin hukumati qarorgohiga hujum uyushtirib. hokimyatni egallashga urindi. Biroq, hujum saroy qo'shini tomonidan lor-mor etildi. 1814 yil boshida qarshilikning so'ngi to'lqinlari haml bostirildi.
Biroq mag'lubiyatga qaramasdan maxfiy jamiyatlar va diniy sektalarning faoliyati davom etdi. Ular XIX asr davomida ham, asosan, xalq hokimiyatiga qarshi kurashining ilhomchisi bo'lib qolovyerdi.
1841-1849 yillar davomida Xiloyliklar, tibetlaiklar, dunganlar va Xitoydagi boshqa xalq vakillari lomonidan manjurlarning hokimiyatdan agdarish, amaldor laming shavqatsizligini tugatish uchun. shuningdek, soliq va majburiyatlarga qarshi 110 ta xalq qcrzg'olonlari ko'tarilgan.
XVIII asr oxiri XIX asrning boshlarida Xitoyga Angliya, Fransiya va AQSh kabi Xorijiy davlatlarning savdo ekspedetsiyasi tobora kuchaydi va maxfiy jamiyatlar va diniy tashkilotlar faoliyati juda kuchaydi.