O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti pedagogika instetuti «tillar» fakulteti

Haqiqiy azimut bilan direksion burchak o‘rtasidagi munosabat. 
Yer 
yuzidagi biron chiziq yo‘nalishining haqiqiy azimuti, shu chiziqning bosh lang‘ich 
nuqtasidan o‘tkazilgan geografik meridianning shimol tomonidan, direksion 
burchagi esa abssissa o‘qi deb qabul qilingan har bir zonaning o‘q meridiani yoki 
o‘q meridianiga parallel qilib o‘tkazilgan chiziqning (abs sissa o‘qi) ning shimol 
tomonidan boshlab hisoblanadi. Shunga ko‘ra yer yuza sidagi chiziq yo‘nalishining 

---

haqiqiy azimuti bilan direksion burchagi bir-biridan farq qiladi. Bu farqqa 
meridianlar yaqinlashuv burchagi 
deyiladi.
Barcha geografik meridianlar yer sharining qutblaridan boshlanadi. To‘g‘ri 
burchakli koordinata sistemasining abssissa o‘qlari esa bir-biriga parallel 
chiziqlardan iborat bo‘lib, faqat har bir zonaning o‘q meridiani geografik meridian 
yo‘nalishiga to‘g‘ri keladi. Boshqa meridianlar esa abs sissa (o‘q meridianga parallel 
chiziq) yo‘nalishiga to‘g‘ri kelmaydi. Shuning uchun o‘q meridianda joylashgan 
nuqtalarda meridianlar yaqinlashuv burchagi nolga, zonaning boshqa nuqtalarida esa 
turli miqdorga ega bo‘ladi. Buni 29-shaklda yaqqol ko‘rish mumkin. Meridianlar 
yaqinlashuv burchagi quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
γ = ∆λ sin φ
bu yerda, 
∆λ – 
o‘q meridian bilan berilgan nuqta meridianing geografik uzun liklari 
ayrimasi. Odatda bu ayrima minutlarda ifodalangan bo‘ladi, 
φ
– berilgan nuqtaning 
geografik kengligi. 
Bu formula hamda 29-shakldan ko‘rinib turibdiki, meridianlar yaqin lashishi 
burchagining qiymati nuqtaning geografik kengligi va o‘q meridian dan uzoq 
yaqinligiga bog‘liq bo‘lib, nuqta ekvatordan qancha shimolda yoki janubda va 
meridiandan qancha uzoqda joylashgan bo‘lsa, meridianlarning yaqinlashuv 
burchagi shuncha katta bo‘ladi. 
Nuqta o‘q meridianga nisbatan sharq yoki g‘arbda joylashgan bo‘lishi 
mumkin, Agar nuqta o‘q meridianda sharq tomonda joylashgan bo‘lsa, meridi 
anlarning yaqinlashuv burchagi sharqiy deyiladi va ishorasi musbat bo‘ladi. Agar 
nuqta o‘q meridiandan g‘arb tomonda joylashgan bo‘lsa, g‘arbiy deyilib ishorasi 
manfiy bo‘ladi. 
Biron yo‘nalishning haqiqiy azimuti va shu joydagi meridianlar yaqinlashuv 
burchagi ma’lum bo‘lsa, bu yo‘nalishning direksion burchagini, ak sincha, direksion 
burchagi va meridianlar yaqinlashuv burchagi ma’lum bo‘lsa, haqiqiy azimutini 
aniqlash mumkin. 
30-shaklda KL chizig‘i yo‘nalishi haqiqiy azimuti va direksion burcha gining 
bir-biriga munosabati berilgan. 30-
a
shaklda, 
= A – 
γ shar
qiy yoki A = 
+ γ sharqiy
30-
b
shaklda esa 
= A 
+
γ
g‘arbiy yoki A = 
–
γ
g’
arb
iy
Demak, chiziq yo‘nalishining haqiqiy azimuti va meridianlar yaqinla shishi 
burchagi ma’lum bo‘lsa, shu yo‘nalishning direksion burchagini topish uchun 
haqiqiy azimutdan meridianlar yaqinlashuv burchagini algebraik ayi rish, aksincha, 
direksion burchagi va meridianlar yaqinlashuv burchagi ma’ lum bo‘lsa, haqiqiy 
azimutni topish uchun direksion burchakka meridianlar yaqinlashish burchagini 
algebraik qo‘shish kerak. 
1-misol. A = 89
0 
;
γ = - 2
0
= 89
0
– (- 2
0 
) = 91
0
2-misol. A = 215
0 
;
γ = 1
0
= 215
0
– (+1
0 
) = 214
0
3-misol. = 27
0 
;
γ = -3
0
A = 27
0
+ (–3
0 
) = 24
0
4-misol. = 318
0 
;
γ = 1
0
30’
A = 318
0
00
’
+ (
1
0
30’
) = 319
0
30
’

---