O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti pedagogika instetuti «tillar» fakulteti

Topografik kartadan nusxa ko’chirish
. Topografik karta bilan turli xil ishlar 
olib borilganidan ko’pincha undan nusxa ko’chirishga to’g’ri keladi. Topografik 
kartadan uning masshtabida yoki masshtabini o’zgartirib (yiriklashtirib yoki 
maydalashtirib) nusxa ko’chirib olish mumkin. Kartadan nusxa ko’chirish usullari 
juda ko’p va xilma-xildir. Quyida kartadan nusxa ko’chirishning eng oddiy usullari 
bilan tanishib chiqamiz.
1.
Karta masshtabida nusxa ko’chirish
. Kartaning masshtabini o’zgartirmay 
undan nusxa olishda kalьka va grafitlangan qog’oz hamda yorug’likdan 
foydalaniladi. 

---

Kalьka 
– tiniq, shaffof qog’oz bo’lib, u kartan nusxa ko’chirishda ko’p 
ishlatiladi. Kalьkani “xito qog’ozi” deb ham yuritiladi. Kalьkaga nusxa ko’chirish 
uchun u karta ustiga yozib quyiladi shunda kartadagi kontur va chiziqlar aniq 
ko’rinib turadi. Kartada ko’rinib turagan kontur va chiziqlar chiziqlar ustidan qalam 
yoki tushь yuritsak, kalьkaga kartaning nusxasi tushadi. Kalьkaga tushь yaxshi 
chizilsin uchun dastlab, u o’chirgich rezinka yoki maydalangan bo’r surtib ishqalab 
tozalanadi. 
Ba’zan kartadan nusxa ko’chirishda yozuv mashinkasida qo’llaniladigan qora 
qog’oz (kopirovka) dan foydalanadilar. Lekin, qora qog’oz orqali nusxa 
ko’chirganda chiziqlar qog’ozga yo’g’on bo’lib tushadi. Undan tashqari, qog’ozda 
qalamning qora dog’lari qoladi. SHuning uchun grafitlangan qog’ozdan 
foydalanilgan ma’qul. Grafitlangan qog’ozni tayyorlash juda oson. Oddiy oq qog’oz 
olib, unin bir tomoni yumshoq qora qalam bilan bo’yalsa, grafitlangan qrg’oz hosil 
bo’ladi. Undan foydalanib kartan nusxa ko’chirishda karta ostiga oq qog’oz, qog’oz 
va karta orasiga esa grafitlangan qog’oz qo’yiladi; bunda grafitlangan qog’ozning 
qora rangga bo’yalgan tomoni pastga, oq qog’ozga karatib, oq tomoni esa kartaga 
qaratib qo’yiladi. So’ngra uchalasi stol yoki taxtaga kinopka bilan mahkamlanadi. 
Keyin kartadn ko’chirilishi kerak bo’lgan chiziq va konturlar ustidan qattiq qalam 
yoki uchi o’tkir cho’p yurgiziladi. SHunda kartadagi kontur va chiziqlarning shakli 
grafitlangan qog’ozdan oq qog’ozga o’tadi. Bu kontur va chiziqlar qalam yoki tushь 
bilan chizilsa, kartaning nusxasi hosil bo’ladi. Lekin bu usul bilan nusxa 
ko’chirganda karta ifloslanib ketishi yoki yiritilishi mumkin. Karta ifloslanmasligi 
va yirtilmasligi uchun nusxa avvl kalьkaga, so’ngra grafitlangan qog’ozdan oq 
qog’ozga ko’chiriladi. 
Yorug’likdan foydalanib nusxa ko’chirish ham anchcha oddiy va keng 
tarqalgan usuldir. Bu usulda ko’pincha maxsus 
nusxa ko’chirish stolidan
foydalaniladi. 76-shaklda nusxa ko’chirish stolining kesmi berilgan. Stolni ancha 
oddiy qilib yasash mumkin. Buning uchun kvadrat shakldagi stol olib, uning yoniga 
va ost tomonlariga faner qoqiladi. Stolning ust tomonidan to’rtburchak qilib kesib 
olinadi. Natijada yashik hosil bo’ladi. Yashikning pastki qismiga yuqoriga qaratib 
ikkita elektr lampochkasi qo’yiladi. Stolning ust tomonidan to’rtburchak qilib kesib 
olingan joyga oyna o’rnatiladi. SHunday qilib nsxa ko’chirish stoli yaasaladi. Bu 
stoldan foydalanib kartadn nusxa ko’chirish qo’yidagicha bajariladi. Nusxa 
ko’chirish stoli oynasi ustiga karta, uning ustiga esa oq qohoz qo’yiladi. So’ngra 
lapochkalar yoqilsa, kartadagi konturlar tasviri qog’ozdan o’tib ko’rinib turadi. Bu 
konturlar ustidan qalam yoki tushь yurgizilsa qog’ozga kartaning nusxasi tushadi. 
Agar elektr toki bo’lmasa yoki nusxa ko’chirish stolini yasash mumkin 
bo’lmasa, oddiy nusxa ko’chirish asbobidan (77 shakl) foydalanish mumkin. Bu 
asbob ikkita romdan iborat bo’lib, biri uni stol ustiga o’rnatish, ikinchisi nusxa 
ko’chirish uchun xizmat qiladi. Nusxa ko’chirish asbobidan foydalanib, nusxa 
kunduz kuni ko’chiriladigan bo’lsa, asbobni deraza tomonga o’rnatish kerak. SHuni 
aytib o’tish kerakki, bu usullarda ko’chirilgan nusxalar masshtabi karta masshtabi 
bilan bir xil bo’ladi. 
2.