1) Asosiy harakat – parmaning yoki detallning o‟z o‟qi atrofida qiladigan aylanma harakati;
2) Surish harakati – parmaning o‟z o‟qi bo‟ylab ilgarilama harakati natijasida amalga oshadi.
Zagatovka parmalash stanogining stoliga qo‟zg‟almas qilib o‟rnatilgan bo‟lsa, kesish jarayonini
amalga oshirish uchun parma o‟z o‟qi atrofida aylanma harakatga keltiriladi va o‟qi
yo‟nalishida suriladi. Tokarlik, revolver, stanoklarida, tokarlik
avtomatlarda va boshqa
stanoklarda zagatovkalarda teshiklar ochishda zagatovka aylanma harakatga keltiriladi, parma
esa o‟z o‟qi atrofida ilgarilanma harakatlantiriladi. Parmalash stanoklarida kesish asbobi parma,
zenker, razvertkalardan iborat bo‟lib, ular asbobsozlik, tezkesar va qattiq qotishmalardan
tayyorlanadi.
3. Parma, zenker, razvertkalarning turlari, qismlari, elementlari va ularning geometrik
parametrlari
Parmalar o‟z konstruktsiyasi jihatdan quyidagilarga bo‟linadi; yassi (patsimon) parma; markaz
parmasi; ichki teshikli parmalar; spiral parma; chuqur teshik parmalar;
peremichkasiz qattiq
qotishmali parma; qattiq qotishma bilan ta„minlangan parmalar; to‟g‟ri ariqchali parmalar;
qiyshiq ariqchali parmalar; vintsimon parmalar.
Zenkerlarning quyidagi xilari bo‟ladi; quyma tishli zenkerlar;
quyma tishli, pichoqlari
rostlanadigan yig‟ma zenkerlar; qattiq qotishma plastinkalari bilan ta„minlangan zenkerlar.
52-rasm. Spiral parma:
1-ish qismi, 2-kesuvchi qismi, 3-tsilindrik qismi, 4-quyruq qismi, 5-parmaning bo‟yni, 6-panja,
7-povodok.
Razvertkalar vazifasiga ko‟ra dastali va mashina razvertkalarga bo‟linadi: ishlov beriladigan
teshiklar shakliga ko‟ra, razvertkalar tsilindrik, konussimon va shakldor bo‟ladi.
Zenker o‟z shakliga ko‟ra sipiral parmaga o‟xshaydi, ammo unda asosiy kesuvchi qirra ikkita
emas balki, uchta yoki to‟rta bo‟ladi.
Parmaning kesuvchi qismi geometrik parametrlariga parmaning uchidagi burchak,
vintsimon
ariqchasining qiyalik burchagi kiradi (52-rasm, b).
Parmaning uchidagi burchak 2φ – ikkita asosiy kesuvchi qirra orasidagi burchak bo‟lib, qiymati
parmalanadigan materialning harakteriga qarab olinadi.
Parmaning vintsimon ariqchasining qiyalik burchagi ω, bu burchak parmaning o‟qi bilan
vintsimon chiziqqa parmaning sirtqi diametri bo‟yicha o‟tkazilgan urinma orasida bo‟lib,
qiymati ortishi bilan kesish jarayoni osonlashadi va qirindining chiqishi yaxshilanadi. ω ning
qiymati parmaning diametriga bog‟liq bo‟lib, quyidagi formula bilan topiladi.
56-rasm. Razvertkaning asosiy elementlari va qisimlari:
1-yo‟naltiruvchi qonusi; 2- kesuvchi qismi; 3-kalibrlovchi qismi; 4-teskari qonusi; 5- ish
qismi; 6-bo‟yni; 7-qo‟yrug‟i; 8-oldingi yuzasi; 9-lentasi; 10-ketingi yuzasi.
Parmaning oldingi burchagin
. Bu burchak parma asosiy qirrasiga tik tekislik bilan kesilganda
ko‟rinadi.
Oldingi burchak asosiy kesuvchi qirraning turli nuqtalarida har xil bo‟ladi. Parma o‟qiga
tomon kichrayib boradi. Masalan, parmaning sirtqi diametri yonida 8...12
0
, markazi yonida esa
20...26
0
bo‟ladi.
Parmaning ketingi burchagi
. Bu burchak asosiy kesuvchi qirra parmaning o‟qiga
paralel
tekislik bilan kesilganda ko‟rinadi.
Parmaning sirtqi diametri yonida 8...12
0
ga, markazi yonida 20...26
0
ga teng bo‟ladi.
Parmaning ko‟ndalang qirrasiining qiyalik burchagi
. Bu burchak 50...55
0
atrofida bo‟ladi.
Parmaning diametri ortgan sari u ham orta boradi. Masalan, 1 dan 12 mm gacha diametrli
parmalarda
burchak 47
0
dan 50
0
gacha 12 mm dan katta diametrli parmalarda esa
=55
0
bo‟ladi.
Vintsimon arikchaning kiyalik burchagi
- zenkerlanadigan materialning mexanik xossalariga
qarab, 10
0
dan 30
0
gacha olinishi mumkin. Zenkerlanadigan material qanchalik yumshoq bo‟lsa
vintsimon ariqchaning qiyalik burchagi shunchalik katta qilib olinadi.
Kesuvchi qirraning qiyalik burchagi
- asosiy kesuvchi qirra bilan tish uchidan utuvchi o‟q
bo‟ylab yo‟nalgan tekislik orasidagi burchak bo‟lib 0...5
0
qilib olinadi.
Razvertkaning oldingi va ketingi burchaklari asosiy kesuvchi (N-N)
tekislikda
o‟lchanadi(19-shakl).
Plandagi
burchak- konus kesuvchi qismining yasovchisi bilan surish yo‟nalishi orasidagi
burchak bo‟lib, kesuvchi konus burchagi 2
ni tashkil etadi.
Razvertkaning oldingi burchagi
- razvertkalandigan materialga va razvertka kesuvchi
qismining materialiga qarab ishlanadi.
Ketingi burchak
6...12
0
oralig‟ida olinadi. Razvertkalanadigan
material qancha yumshoq
bo‟lsa
burchak shuncha katta qilib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
