О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

Elektr yoyini ta’minlovchi manbalar
Elektr yoyi bilan deyarli barcha konstruksion po‟latlar, mis, alyuminiy, tutan, nikel va 
ularning qotishmalari, kulrang va bolg‟alanuvchan cho‟yanlar payvandlanadi. Payvandlashni 
o‟zgaruvchan tokda ham, o‟zgarmas tokda bajarish mumkin. Yoyni o‟zgarmas tok bilan 
ta‟minlash uchun elektr payvandlash uchun o‟zgarmas tok generatorlaridan foydalaniladi. 
O‟zgaruvchan tok bilan payvandlashda payvandlash transformatorlari ishlatiladi, ular 220V 
yoki 380V kuchlanishini 55V yoki 65V gacha pasaytirib beradi.
Payvandlash tokining manbalari ishlatilishiga ko‟ra bir postli (bitta payvandlash yoyini
ta‟minlaydigan) va ko‟p postli (bir vaqtda bir necha payvandlash yoyini taminlaydigan) 
manbalarga bo‟linadi. O‟rnatilishiga ko‟ra ko‟chma va statsionar bo‟ladi. 
CTH tipidagi oddiy payvandlash transformatorlarni V.P.Nikitin ixtiro qilgan bo‟lib, 
ularning 500А, 1000А, 2000A tok kuchiga muljalangan (CTH-500, CTH-1000, CTH-2000) 
turlari mavjud. Bunda payvandlash tokining qiymati rostlagich yordamida zarur qiymatgacha 
o‟zgartirib turiladi. 

---

Payvandlash elektrodlari 
Elektrodlar payvandlashda suyuqlanmaydigan materiallar - grafit, ko‟mir va volfiromdan 
hamda suyuqlanuvchan materiallar - kam uglerodli po‟lat, cho‟yan, rangli metallar va ularning 
qotishmalaridan sim sterjenlar ko‟rinishida tayyorlaanadi.
Suyuqlanadigan elektrodlarning kimyoviy tarkibi payvandlanadigan metall tarkibiga 
yaqin bo‟lishi, zararli qo‟shimchalar oz bo‟lishi, uning suyuqlanish harorati asosiy metallning 
suyuqlanish haroratiga yaqin bo‟lishi zarur. 
Dastaki usulda payvandlashda ishlatiladigan po‟lat elektrodlar maxsus payvandlash 
simidan tayyorlanib, ularning diametri 1-12 mm bo‟ladi. Bu usulda payvandlashda ko‟proq 
diametri 2-6 mm, uzunligi 350–450mm bo‟lgan elektrodlardan foydalaniladi. Yarim 
avtomatikaviy ravishda payvandlashda ishlatiladigan elektrodlar o‟ram (buxta) simlar 
ko‟rinishida bo‟lib, ularning og‟irligi ko‟pi bilan 80 kg ga yetadi. 
Payvandlash elektrodlarining qanday metalldan tayyorlanishi payvandlanadigan 
metallarning turiga va kimyoviy tarkibiga bog‟liq. Hozirgi vaqtda ishlatiladigan po‟lat elektrod 
- simlarining 56 xil markasi mavjud bo‟lib, ular uch guruhga bo‟linadi:
1.Tarkibiga 0,12% gacha uglerod bo‟lgan va kam uglerodli hamda o‟rtacha
uglerodli, shuningdek, ba‟zi kam legirlangan po‟latlarni payvandlashga mo‟ljallangan
uglerodli simlar (bular jumlasiga Cв-08, Cв-08A, Cв-08ГA, Cв-10A, Cв-10ГA, Cв-10Г2 lar 
kiradi). 
2. Tegishli markalardagi kam legirlangan po‟latlarni payvandlashda ishlatiladigan 
marganes, kremniy, xrom, nikel, molibden va titan bilan legirlangan simlar; bular jumlasiga:
Cв-08ГС, Cв -08Г2С, Cв-12ГС, Св-18XMА, Св-10X5M, Св-20XГС va boshqalar kiradi. 
3. Maxsus po‟latlarni payvandlash uchun mo‟ljallanga ko‟p legirlangan simlar; bular 
jumlasiga Cв-06X14, Cв-07X19H9, Cв-07X25H20 va boshqalr kiradi. 
Elektrod simlarning markalanishidagi belgilari; Cв - payvandlash simini, birinchi raqam 
simdagi uglerodning yuzdan bir ulishdagi miqdorini, keyingi harflar va raqamlar turli kimyoviy 
elementlarning miqdorini bildiradi. Masalan, Г-marganes, С - kremniy, X - xrom, Ю - 
alyuminiy va boshqalar. 
Elektrod sterjуnlar sifatida cho‟yanlarni payvandlashda quyma cho‟yan chiviqlardan, mis 
payvandlashda M1, M2, M3 markali mis simlardam, alyuminiy qotishmalarni payvandlashda 
AK, AД, AM markali simlardan foydalqaniladi.