O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Muzliklarning qit’alar bo’yicha taqsimlanishi 
( S.V.Kalesnikdan, 1963 yil kichikroq o’zgarishlar bilan olindi) 
№ 
Qit’alar 
Muzlanish maydoni km
2
 
1. 
Antarktida. 
13397 500 
2. 
Arktika (Grenlandiya bilan birga arktika orollari). 
2071369 
3. 
Osiyo (Kavkaz bilan birga). 
131342 
4. 
Shimoliy Amerika (Kanada arxipelagisiz). 
61558 
5. 
Janubiy Amerika. 
25000 
6. 
Yevropa (Islandiya bilan birga). 
20445 
7. 
Okeaniya (Yangi Gveniya va Yangi Zelandiy bilan birga). 
1015 
8. 
Afrika. 
22 
 
Jami: 
15 708 251 
Shimoli-Sharqiy Sibir – Yer sharidagi eng katta kontinental o’lka bo’lishiga qaramay, bu 
yerda muzliklar kam. Tog’larda yog’in miqdori ortadi. Bu yerda umumiy maydoni 500km
2
bo’lgan 540 ta kichik muzlik bor.
7. 
Muzliklarning ishi. Yer usti suvlarini muhofaza qilish. 
Muzliklarningishi ham, 
daryolar ishi kabi 1) erroziya, 2) transportirovka, ya’ni jinslarning olib ketilishi va 3) 
akkumulyatsiyadan iborat bo’lishi mumkin. Muzliklar bajaradigan ish hajmi hanuz yetarli
darajada ishonchli qilib hisoblab chiqilmagan. Hozirgi va qadimgi materik muzliklarining

---

79 
ishi natijalari yaqin – yaqingacha juda oshirib kelingan. Taxminiy ma’lumotlarga ko’ra,
muzlar Antarktidada yiliga salkam 0,01 mm qalinlikdagi qatlamni sidirib ketadi.
Muzlik erroziyasi yoki egzaratsiya, yahlit qristalli jinslar parchalarining yulib
olinishi va ularning muz tarkibida muzlab qolib, u bilan birga harakat qilishidan iborat.
Muz ham unga yopishib yahlab qolgan tog’ jinslari parchalari ham o’zanlar osti va
yonlarini sidirib, tirnab, juyaklar hosil qiladi.
Muzliklarning erozion ishi natijasida hilma-xil relef shakllari hosil bo’ladi.
O’zanining ostiga va yonlariga muzning og’irligi natijasida bosib turuvchi qattiq
xarsanglar ularda tirnalgan joylar, chiziqlar va jo’yaklar hosil qiladi. Shu bilan birga
xarsanglarning o’zi ham yumaloqlanib va silliqlanib qoladi. Bunday toshlar g’o’la tosh
deb ataladi. Muz ichiga kirib qolgan va muz yuzasidagi barcha mineral jinslar – g’o’la
tosh, qum va gillar morena deb ataladi. Muzlik orasidagi va muzlik bilan birga
harakatlanuvchi morena harakatlanuvchi morena deb ataladi. Morenalar tog’, ustki va
ichki morenalarga bo’linadi (12-rasm).