O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Savol va topshiriqlar: 
1. Zonallik qanday vujudga keladi? 
2. Balandlik mintaqalanishi zonallikdan qanday farq qiladi? 
3. Landshaft qobig’i qaerlarda tarqalgan? 
4. Landshaft qobig’ini hosil qiluvchi unsurlar qanday rivojolanishi qonuniyatiga ega? 
5. Landshaftning morfologik birliklari haqida gapirib bering. 
28
-MAVZU: GEOGRAFIK QOBIQNING RIVOJLANISH MANBALARI. 
KRIPTOZOY VA FANERAZOYDA GEOGRAFIK QOBIQNING 
RIVOJLANISHI
Reja: 
1. Geografik qobiqning rivojlanish manbalari. 
2. Kriptozoyda geografik qobiqning rivojlanishi. 
3. Yerda hayotning paydo bo’lishi. 
4. Fanerazoyda geografik qobiqning rivojlanishi. 
5. Kaynazoy erasida geografik qobiqning rivojlanishi. 
Tayanch iboralar: 
Geografik qobiq, geologik rivojlanish, geosferalar, kriptozoy, 
fanerozoy, arxey, proterazoy, poleozoy, mezozoy, kaynazoy, davrlar, tog’ hosil bo’lish 
bosqichlari, tilitlar, okeanning birlamchiligi gipotezasi, quruqlikning birlamchiligi gipotezasi, 
litosfera plitalari gipotezasi, pulsatsion gipoteza, yerda hayotning paydo bo’lishi, odamning 
paydo bo’lishi 
 
1. Geografik qobiqning rivojlanish manbalari. 
Geografik voqea va hodisalarning 
hamda ularni xilma-xilligini kuchaytiradigan va murakkablashtiradigan, geografik qobiqni 
tuzilishini asta-sekin yoki sakrab-sakrab murakkablashtiradigan bir tomonga yo’nalgan va 
qaytarilmas o’zgarishlarga geografik qobiqning rivojlanishi deb ataladi. 
Geografik qobiqning rivojlanishi murakkab va qarama-qarshi jarayon bo’lib, mazkur 
jarayon davomida sezilarsiz va sekin-asta sodir bo’ladigan miqdoriy o’zgarishlarni jamlanishi 
natijasida sifat jihatdan sakrash sodir bo’ladi. Bunday sifat jihatidan bo’ladigan sakrashlar 
natijasida geografik qobiqda yangi tuzilmalar- geosferalar, geologik qatlamlar, materiklar va 
okeanlar hamda hayot vujudga keladi. Yangi tuzilmalar eskilari asosida vujudga keladi va 
rivojlanadi. 
Geografik qobiqning rivojlanishi to’xtovsiz jarayon bo’lib, uning boshlanishini aniqlash 
juda shartli hisoblanadi. Ko’p olimlar tomonidan yerni sayyora sifatida vujudga kelgan davri uni 
rivojlanishini boshlanishi deb qabul qilingan. 
Geografik qobiqning rivojlanishida sekin-asta va evolyutsion o’zgarishlar keskin 
inqilobiy o’zgarishlar bilan almashinib turadi.
Geografik qobiqning rivojlanishini tiklash tabiiy fanlar oldida turgan eng murakkab 
muammolardan biri hisoblanadi. Uni rivojlanishini o’rganishda palegeografiya va tarixiy 
geografiya hamda paleantalogiya va boshqa fanlarning o’rni juda katta. 

---

111 
Qadimgi davrlarning tabiiy geografik sharoitini o’rganishda yer po’stining tuzilishi va 
xususiyatlarini hamda tog’ jinslari qatlamlarini yotishini o’rganish juda muhim ma’lumotlarni 
beradi. Qatlamlarni yotish tartibi, holati, fizik, mexanik, ximik va boshqa xususiyatlari, 
petrogoafik va minerologik tarkibi, magnitlik xususiyatlari, paleantologik qoldiqlar va boshqa
ma’lumotlar qadimgi geologik davrlarning tabiatini bilish va qayta tiklash uchun asos bo’ladi. 
Geografik qobiqdagi rivojlanishning asosiy manbai bo’lib Quyosh issiqligi hisoblanadi.