O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Savol va topshiriqlar: 
1.
Geografik qobiqning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? 
2. Geografik qobiqning zonal tuzilishini tushuntirib bering 
3. Geografik qobiqning ozonal va interzonal tuzilishi bir-biridan qanday farq qilishini tushuntirib bering. 
4. Geografik qobiqda moddalarning aylanib yurishi qanday ahamiyatga ega? 
5. Geografik qobiqning gorizontal tabaqalanishida geotizimlar qanday hududiy bo’linishga ega? 
6. Shimoliy yarim sharning mo’tadil issiq mintaqasi janubiy yarim shardagisidan qanday farq qiladi? 
7. Issiqlik mintaqasi qaysi xususiyatlariga ko’ra iqlim mintaqalaridan farq qiladi? 
8. Qaysi meteorologik jarayonlar xarakteriga ko’ra iqlim mintaqalariga ajratiladi? 
27
-MAVZU: TABIAT ZONALARI. LANDSHAFT TUZILMALARI
Reja: 
1. Geografik qobiqning zonalligi. 
2. Zonallik qonuni va tabiat zonalari. 
3. Balandlik mintaqalari. 
4. Zonaliknig davriy qonuni va zonalikning umumsayyoraviy tuzilish
5. Landshaft va uning morfologik tuzilishi. 
Tayanch iboralar: 
Zona, zonallik, tabiat zonalari, balandlik mintaqalari, azonallik yoki 
interzonallik, zonallikning davriy qonuni, zonallikning umumsayyoraviy tuzilishi, geografik 
landshaftlar, fatsiya, urochisha, joy.

---

108 
1. Geografik qobiqning zonalligi. 
Geografik qobiqda tabiat komplekslarining 
ekvatordan qutblar tomon qonuniy almashinishi zonallik deyiladi. Zonallik geografik qobiqning 
eng muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Zonallikning asosiy sababi Yer yuzasida issiqlik va 
namlikning notekis taqisimlanishidir. Yerning sharsimonligi tufayli geografik qobiqda Quyosh 
nuri va issiqligi notekis taqsimlanadi. Natijada geografik qobiqda harorat, bug’lanish, yog’inlar, 
shamollar, iqlim, nurash va tuproq hosil bo’lish jarayonlari, o’simlik va boshqalar ham 
kengliklar boyicha zona-zona bo’lib tarqalgan. 
Yer yuzasi bir xil bo’lgan taqdirda, har bir tabiat zonasi g’arbdan sharqqa cho’zilgan 
uzun hududdan iborat bo’lgan bo’lar edi. Ammo quruqlik va dengizlarning bir xilda 
taqsimlanmaganligi, iliq va sovuq dengiz iqlimlarining mavjudligi va Yer yuzasi relefining 
xilma-xilligi tabiat komplekslarini kengliklar boylab joylanishini buzadi. 
Yer yuzasi landshaftining xilma-xilligi va rivojlanishi zonal va azonal omillarning 
yig’indisi va o’zaro ta’siri natijasidir. Geografik qobiqda faqat zonal xususiyatlar yoki faqat 
azonal xususiyatlar uchraydigan joy xech yerda yo’q. Zonal va azonal xususiyatlar hamma vaqt 
birga uchraydi.