O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

o’rganish ob’ekti
geografik qobiqdir. Geografik 
qobiq haqidagi ta’limot XX asrning 30-yillarida yaratilgan bo’lsada, ammo uning 
ayrim g’oyalari tabiiy geografiya fanining rivojlanishining butun tarixi davomida 
shakllana borgan
8
.
2. Umumiy Yer bilimi fanining maqsadi. 
Ko’p davrlar davomida geografiya 
asosan Yer yuzasini tasvirlash bilan shug’ullanib keldi. Geografik o’lkalarni, 
mamlakatlarni tasvirlash bilan bir qatorda ilmiy geografiya ham rivojlana boshladi. 
Geografik voqea va hodisalarni tasvirlashdan ularni ilmiy asoslashga o’tish A. 
Gumboldt asarlarida ko’rina boshladi. 
Shunday qilib, 
umumiy yer bilimining maqsadi
tabiiy muhitni yaxshilash 
va unda sodir bo’ladigan jarayonlarni va hodisalarni boshqarish tizimini ishlab 
chiqish hamda Yer tizimini barqaror rivojlanishini ta’minlash maqsadida geografik 
qobiqning tuzilishi, shakllanishi va rivojlanishi qonuniyatlarini o’rganishdan 
iboratdir. Shuningdek u tabiat va jamiyatda sodir bo’ladigan narsa va hodisalar 
to’g’risida, ular orasidagi o’zaro munosabatlar haqida umumiy xulosalar qiladi,
8
Vaxobov H. Umumiy Yer bilimi. T.: Bilim, 2005, 20-b. 

---

11 
geografik qobiqni bir butun holatda o’rganadi, tabiiy fanlar yutuqlarini tahlil qilib, 
yakuniy xulosalar chiqaradi.
3. Umumiy Yer bilimi fanining vazifalari. 
Fanning asosiy vazifalari 
quyidagilardan iborat: 
- tabiatdan va tabiiy resurslardan foydalanishni sayyoraviy, mintaqaviy va 
mahalliy darajalarda oqilona boshqarishni ilmiy asoslarini ishlab chiqish; 
- geografik qobiq hozirgi paytda inson tomonidan muntazam ravishda 
o’zgarmoqda. Shuning uchun geografik qobiq jamiyat bilan uzviy ravishda 
bog’langan. Natijada geografik qobiq tarkibida tabiiy-texnogen tizimlar 
shakllangan. Geografik qobiqni holati o’zgara boshlaydi, bunday yangi holatda 
geografik qobiq yangi miqdoriy jihatlarga ega bo’ladi. Tabiiy-texnogen tizimlarni
shakllanishini tarkibini va tuzilishini o’rganish Umumiy Yer bilimining asosiy 
vazifalaridan biri hisoblanadi; 
- geografik qobiqni boshqarish juda murakkab muammolardan hisoblanadi. 
Shuning uchun geografik qobiqning boshqarishni modelini ishlab chiqish mazkur 
fanning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi; 
- geografik qobiqning tuzilishi murakkabdir. Shu sababli umumiy yer 
bilimining muxim vazifalaridan biri geografik qobiqning bo’ylama va ko’ndalang 
tuzilishini asosiy hususiyatlari va qonuniyatlarini o’rganishdir; 
- geografik qobiq doimo rivojlanishda va xarakatdadir. Mazkur xarakatlarni 
o’rganish geografik qobiqning asosiy hususiyatlarini ochib berishga imkon beradi. 
Umumiy yer bilimining navbatdagi vazifasi geografik qobiqdagi xarakatlar 
sababini va oqibatini o’rganishdan iboratdir; 
- geografik qobiq murakkab rivojlanish tarixiga ega. Uning rivojlanishining 
va murakkablashishining ma’lum bir bosqichida Yerda hayot va odam paydo 
bo’lgan. Shuning uchun umumiy yer bilimi geografik qobiqning rivojlanish tarixini 
alohida o’rganadi.
- Tabiat va jamiyatning rivojlanish qonuniyatlarini, ular o’rtasidagi o’zaro 
munosabatlarni o’rganishda quyidagi reja asosida ish olib boradi: dastlab kuzatadi, 
so’ngra kuzatish ma’lumotlarini umumlashtirish (tahlil qilish), baholash, takliflar 
kiritish, narsa va hodisalarning rivojlanishini bashorat qilish va nihoyat, 
rivojlanishini maqsadli yo’nalishlarga qaratish muhim vazifalaridan hisoblanadi
9
.