O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Talabalar bilimini mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1. Atmosfera tarkibining shakllanish bosqichlarini gapirib bering. 
2. Atmsferaning doimiy tarkibini tahlil qiling va aylana diagramma chizing.
3. Nima sababdan atmosfera qatlamlari vujudga kelgan? 
4. Troposferada qanday jarayonlar sodir bo’ladi? Sababini tushuntirib bering. 
5. Stratosfera va mezosfera xususiyatlarini tushuntirib bering. 
6. Qutb yog’dusi qaysi qatlamda vujudga keladi? 
8.Ozon qatlami, xususiyatlari, holati to’g’risida o’rtoqlaringiz bilan bahs-munozara o’tkazing. 
9.Termosferaning boshqa qatlamlardan farq qiluvchi jihatlari haqida nimalarni bilasiz? 
10. Havo massalari nima? Ular qanday xususiyatlarga ega? 
 
22
-MAVZU: QUYOSH RADIATSIYASI
Reja: 
1. Quyosh radiatsiyasi va uning tarkibi.
2. Quyoshning doimiyligi. Quyosh issiqligining tarqalishi va uning geografik 
kenglikka bog’liqligi. 
3. Yerning radiatson va issiqlik muvozanati.
4. Atmosfera va Yer yuzasining issiqlik me’yori. 
Tayanch iboralar: 
Quyosh radiatsiyasi, Quyosh doimiyligi, Quyosh doimiy-ligi, to’g’ri 
radiatsiya, tarqoq radiatsiya, yalpi radiatsiya, effektiv nurlanish, qar-shi nurlanish, al’bedo
. 

1. Quyosh radiatsiyasi va uning tarkibi. 
Issig’lik va yoriug’lik sayyoramizning geografik 
qobig’i uchun eng muhim omildir. Yer yuzasidagi issiqlik va yorug’likning asosiy manbai – 
Quyoshdir. Yerning ichki issig’ligi esa Quyosh issig’ligidan 5 ming marta kam. Demak, Yer 
yuzasining issiqlik balansida Quyosh hal qiluvchi rol o’ynaydi. Yer yuzasi Quyoshdan bir yilda 
1,37x10
24
J energiya oladi. Quyosh radiatsiyasi atmosfera, gidrosfera, biosfera va litosferani 
ustki qismida bo’ladigan hamma jarayonlarning energiya manbai hisoblanadi. 
Quyosh nurining ma’lum yuzaga sochilish intensivligi nurning tushish burchagiga va Yer 
bilan Quyosh orasidagi masofaga bog’liq. Yer yuzasiga fazodan Quyosh va boshqa osmon 
jismlari issiqligi keladi. Fazodan keladigan issiqlikning 97% ni Quyoshdan keladigan issiqlik 
tashkil qiladi. Mazkur issiqlik Quyoshning elektromagnit nurlarini taratishi natijasida vujudga 
keladi.

---

85