O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

musson shamollari
deyiladi. (musson arabcha mavsum so’zidan olingan). Musson shamollari 
Sharqiy va Janubiy Osiyoda kuchli bo’ladi. Yozda dengiz ustidan sernam havo keltirgani uchun 
ham yog’in ko’p yog’adi. 
Quyosh nuri quruqlik va suv yuzasini bir xil isitmaydi. Suv sekin isiydi va asta soviydi. 
Quruqlik esa tez isib, tez soviydi. Kunduz kuni quruqlik ustidagi havo isib, kengayadi va bosim 
kamayadi, past bo’ladi. Ko’l va dengiz ustidagi havo esa salqin turadi. Havo bosimi katta, yuqori 
bo’ladi. Natijada ko’l va dengiz ustidagi havo quruqlikka tomon harakatlanadi, ya’ni shamol 
bo’ladi. Kechasi esa, quruqlik tez soviganidan havo bosimi ortib, shamol quruqlikdan dengiz 
tomonga esadi. Shunday bir kecha-kunduzda o’z yo’nalishini 2 marta o’zgartirib turadigan 
shamoga
briz shamoli
deyiladi. (Briz frantsuzcha brize – shabada degani). Demak, briz shamoli 
– Yer yuzasidagi ikki qo’shni joy orasidagi bosimning farqi natijasida vujudga keladi. 
Fyon – tog’li rayonlarda vujudga keladigan shamoldir. Fyon tog’ tizmalarining har ikala 
tomonida bosimning bir xil bo’lmasligidan vujudga keladi. 
Tog’-vodiy shamollari tog’li rayonlarda, xususan, O’rta Osiyo tog’larida tez-tez sodir 
bo’lib turadi. Tog’-vodiy shamollari ob-havo o’zgarmaganda, kunning birinchi yarmida 
82
Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”. 2003, , 160-166- bet (mazmun-mohiyatidan 
foydalanildi), 2003. 

---

95 
vodiyning yuqori qismidan quyi qismiga , ikkinchi yarmida esa, teskari yo’nalishda esadi. Tunda 
esa tog’dan vodiyga esadi. Tog’-vodiy shamollarining hosil bo’lishi vodiyning orografik 
tuzilishiga bog’lig’liq. 
4. Siklon va antisiklonlar. 
Havo frontlari juda katta hududlarni qamrab oladi. Front 
zonasining turli qismlarida atmosferada diametri bir necha yuz, hatto minglab kilometrga teng 
bo’lgan juda katta havo girdoblari uchraydi. Ularning ba’zilari markazida havo bosimi past 
bo’lib, atrofga tomon ortib boradi va havo atrofdan markazga tomon soat strelkasi harakatiga 
teakari yo’nalishda harakat qiladi. Bunday havo girdoblari 
siklonlar
deyiladi. Aksincha, front 
zonasida atmosfera bosimi markazdan atrofga tomon kamayib boradigan, shamollar soat 
strelkasi harakati yo’nalishida esadigan havo girdoblari 
antisiklonlar 
deb ataladi. 
Siklonda havo bosimi atrofdan markazga tomon kamayib kelganligi uchun uning markaziy 
qismlarida havoning yuqoriga ko’tarilishi kuzatiladi. Yuqoriga ko’tarilayotgan havo sovib, suv 
bug’lariga to’yinadi va yog’ingarchilik bo’ladi. Antisiklon markazida esa aksincha, havo 
yuqoridan pastga tushadi va yer betiga tarqaydi. Antisiklonda havoning to’yinishi, bulut vujudga 
kelishiva yog’ingarchilik bo’lishi uchun sharoit yo’q. Yozda antitsiklon sharoiti havoning yanada 
qizishiga, qishda esa sovib ketishiga sabab bo’ladi
83
.