O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

24
-MAVZU: ATMOSFERA BOSIMI. SHAMOLLAR. SIKLONLAR VA 
ANTISIKLONLAR. ATMOSFERA HARAKATI. OB-HAVO VA IQLIM
Reja: 
1. Atmosfera bosimi. 
2. Barik maydon.
3. Shamol va uning turlari. 
4. Siklon va antitsiklonlar. 
5. Ob havo va iqlim. 
Tayanch iboralar: 
Atmosfera bosimi, normal bosim, barik maydon, izobara, izobarik 
yuza, barik minimum, tsiklon, tsiklon chuqurligi, barik maksimum, antitsiklon, barometr, shamol, 
flyuger, anemometr, passat, tayfun, uragan, orkan, mahalliy shamollar, ob-havo, iqlim.
1. Atmosfera bosimi
. Havo molekulalarining harakati va ularning og’irligi, ya’ni qattiq 
yerga tortilishi atmosfera bosimini vujudga keltiradi. Havo tinch turganda bosimning maydon 
birligiga bo’lgan kattaligi shu maydon ustidagi havo ustunining og’irligiga teng bo’ladi. Bu 
havo ustunidagi havo massasining kamayishi bosimning kamayishiga, ko’payishi esa ortishiga 
olib keladi.
Atmosferaning og’irligi Yerning og’irligiga nisbatan million marta kam bo’lsa-da, lekin u 
Yer yuzasini ancha katta kuch bilan bosib turadi. Yer yuzasida 1 m
3
havoning og’irligi 1 kg 300 
g keladi. Havo Yer yuzasining 1 kv.m joyiga taxminan 10 tonna (to’g’rirog’i 10333 kg) kuch 
bilan bosadi. Inson badanining yuzasi o’rta hisobda bir yarim kv.m. keladi. Demak, har bir 
kishini havo 15 tonna kuch bilan bosib turadi. Bunday og’irlik har qanday kishini ham majaqlab 
tashlar edi, biroq kishi organizmi ichidagi bosim atmosfera bosimiga teng. Shu sababli, 
insonlarda ichki bosim bilan tashqi bosimi guyoki muvozanat holatida bo’ladi.
Atmosfera bosimi. Biz havo okeani tubida ya’ni atmosferada yashaymiz. Okeanlardagi suvlar 
kabi havo bizni bosib turadi. Atmosfera bosimi bizni 1 sm/kv ga 1 kg kuch bilan ta’sir etadi. 
Qadimgi va aniq o’lchashga qodir bo’lgan atmosfera bosimini o’chaydigan asbob-rtutlu 
barometr hisoblanadi. U 1 metr balandlikka va 1 sm diametrga teng shisha idishdan tashkil 
topgan. Normal havo bosimi dengiz bo’yida 760 mm tashkil etadi. 
Og’irlik kuchi turli kenglikda turlicha ekanligi, havo ustunining vazni dengiz sathidan 
balandlikka va haroratga bog’liq bo’lganligi sababli normal havo bosimi deb 45
0 
kenglikdagi 
dengiz sathida harorat 0
0 
ga teng bo’lgandagi bosim qabul qilingan. Bunday holatda havo 
ustunining og’irligi 760 mm li simob ustuni og’irligiga teng
80
.