O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

5. Yog’in turlari va ularning hosil bo’lishi. 
Atmosferadan yomg’ir,qor va do’l tariqasida 
yer yuziga tushadigan namlik 
yog’in
deyiladi. Yog’in asosan bulutlardan hosil bo’ladi. Lekin 
hamma bulut ham yog’in beravermaydi. Tarkibida suv tomchilari hamda muz kristallari bo’lgan 
bulutlarda nisbiy namlik 100% ga yetganda, suv tomchilari va muz kristallari yiriklashib og’irlik 
kuchi ta’sirida pastga tusha boshlaydi. Pastga tushayotgan muz kristallari iliqroq havo qavatiga 
duch kelib eriydi va yomg’ir tomchilariga aylanadi. Shu tariqa yomg’ir vujudga keladi. Agar 
harorat 0
0
dan past bo’lsa, o’ holda tushayotgan muz kristallari erib ulgurmaydi, natijada qor 
yog’adi. Do’l ko’proq yilning iliq faslida yog’adi. Buning sababi quyidagicha: Yer yuzasidan 
ko’tarilayotgan havo bulutlarni atmosferani yuqori qatlamiga olib chiqadi va undagi suv 
tomchilari sovuqdan qotib muzga aylanadi. Yana pastga tushayotganda unga suv zarrachalari 
yopishib, kattalashadi, shu tariqa yumaloq muz donalari hosil bo’ladi. Muz donalarini havo 
oqimi Yana bulundga olib chiqadai va shu tariqa bir necha bor takrorlanadi. Do’lning kattaligi 
qanday balandlikda hosil bo’lganligiga qarab turlicha bo’ladi. Ba’zi bir do’l donalarining 
og’irligi 
300 
grammga 
yetishi 
mumkin.
Bir yilda Yer shariga 520 000 km
3
yog’in yog’adi. Shuning 79% i okeanlar yuzasiga, 
21%i quruqlik ustiga to’g’ri keladi. Yer sharidan bir yilda 520 000 km
3 
suv bug’lanadi. Demak 
Yer yuzasi yog’in bilan bug’lanish teng, ammo quruqlik ustida
yog’inga nisbatan bug’lanish 
kam, 
okeanlarda 
esa 
aksincha, 
bug’lanish 
yog’inga 
nisbatan 
ko’p 
bo’ladi.
Yer sharida yog’inlarning taqsimlanishi joyning geografik o’rniga, havo haroratiga, 
asosiy shamollarning yo’nalishiga, dengizdan uzoq va yaqinligiga va joyning yer usti tuzilishiga 
va boshqa omillarga bog’liq. 
Yer sharida yog’inlar ham tabiatning boshqa komponentlari singari zonal taqsimlangan. 
Yog’in miqdoriga qarab sayyoramiz 7 zonaga bo’linadi. Ba zonaning 4 tasi yog’in kam 
yog’adigan 
arid zona
, qolgan 3 tasi esa yog’in ko’p yog’adigan 
gumid zona
hisoblanadi.