O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qashqadaryo viloyati kasbiy ta'limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish xududiy boshqarmasi dehqonobod tuman 1-son kasb-hunar maktabi

Elektr apparatlari montaj qilish

Reja:
1. Elektr apparatlari xaqida umumiy ma’lumot

2. Elektr apparatlarining tuzilishi

3. Noavtomatik apparatlar

4. Avtomatik apparatlar

5. Elektr apparatlarini montaj qilish

1. Elektr apparatlari xaqida umumiy ma’lumot .Elektr zanjirlari va mashinalarini boshqarish, rostlash va himoya qilish uchun ishlatiladigan maxsus elektr qurilmalari elektr apparatlar deyiladi. Elektr apparatlari quyidagi sinflarga bo’linadi:
vazifasiga ko’ra–kommutatsiya qiladigan (elektr zanjirlarini ulash va uzish uchun), himoyalovchi–(o’ta yuklanish va qisqa tutashishi toklari hosil bo’lganda, shuningdek kuchlanish o’zgarganda va elektr dvigatelining ishlash rejimi yana boshqa sabablarga ko’ra buzilganda elektr zanjirlari va mashinalarni uzib qo’yish yo’li bilan ularni himoyalash uchun), yurgizish–rostlovchi (yurgizishni amalga oshirish uchun va elektr mashinalarining aylanish chastotasini, tokini va kuchlanishni rostlash uchun nazorat qiluvchi (elektr zanjirining berilgan parametrlarini nazorat qilish uchun; ular bu parametrlar buzilganda tok impulhslari berish yo’li bilan signal qurilmasini ishlatadi yoki apparatni uzib qo’yadi va tahsirga shunday javob beradi);
ishlash printsipiga ko’ra – kontaktli apparatlar (harakatlanuvchi kontakt qismlarini ulash va uzish yo’li bilan boshqariladigan zanjirga tahsir ko’rsatadi);
kontaktsiz apparatlar (ularga ulangan elektr zanjirlarini, o’zlarining elektr parametrlarini induktivligi, sig’imi, qarshiligini o’zgartirish yo’li bilan boshqarishni amalga oshiradi);
kuchlanishga ko’ra – past kuchlanishli (4000 V gacha, lekin odatda 660 V gacha va yuqori kuchlanishli (1000 V dan yuqori, ko’pincha 6 kV va undan ortiq);
tokning turiga ko’ra – o’zgarmas va o’zgaruvchan tokda ishlaydigan apparatlar;
tayyorlanishga ko’ra – ochiq, himoyalangan, portlash xavfi bo’lmagan va boshqalar.
Elektr apparatlar boshqa alomatlariga ko’ra ham klasslarga bo’linishi mumkin, masalan, qutblarining soni bo’yicha (bir qutbli yoki uch qutbli) apparatda elektr yoyini o’chirish usuli bilan (deion panjarasida, moyda yoki gaz muhitida yoyni o’chiradigan), ishlash usuli bo’yicha (elektr magnitli, issiqlik, induktsion).
Elektr apparatlarga asosan ularning ishlatilishi va atrof muhit sharoitlari bilan aniqlanadigan turli talablar qo’yiladi. Hamma elektr apparatlari quyidagi umumiy talablarni qondirish lozim:
tok o’tkazuvchi qismlar ulardan uzoq vaqt nominal toklarning o’tishga, qisqa vaqt o’ta yuklanish toklarining va ular orqali o’tkinchi o’tadigan qisqa tutashishi toklari tahsirida hosil bo’ladigan mahlum darajadagi temperaturaga bardosh berish lozim;
kontakt qismlari va mexanizmi tayyorlovchi zavod kafolat bergan rostlanishi buzilmasdan ulash va uzish tsikllari soniga bardosh berishi kerak;
kontaktlari ish rejimining hamma toklarini, ko’pchilik apparatlarining kontaktlari–avariya rejimi toklarini uzish va ulash xususiyatiga ega bo’lishi kerak;
detallari, tok o’tkazuvi qismlaridan o’ta yuklanish toklari yoki qisqa tutashish toklarining elektrodinamik kuchlari tahsiriga normal ishlashiga qarshilik qiladigan buzilishlarsiz bardosh berishi kerak;
elektr izolyatsiyasi kuchlanishning berilgan qiymatida, shuningdek qisqa muddatli o’ta kuchlanishlarda apparatni ishonarli va xavfsiz ishlashini tahminlashi zarur.
Umuman ishlab chiqarishda foydalaniladigan apparatlaring eng asosiy va nozik qismlari ularning kontaktlaridir.
Apparat kontaktining sifati va kontaktining bosimga, kontaktlarga ishlov berishga va kontakt yuzlarini holatiga bog’liq. Yomon ishlov berilgan va oksidlangan (oksid plyonkasi bilan qoplangan) kontaktlarning o’tish qarshiliklari katta bo’ladi. SHuning uchun elektr apparatlarini montaj qilish vaqtida ularning kontaktlari holatiga alohida ehtibor berish kerak. Mis kontaktlarining oksidlangan kontakt yuzlarida g’adir–budir hosil qilish uchun egov bilan egovlanadi, bunda sayqallangan yoki silliqlangan yuzlarga nisbatan yaxshiroq kontakt hosil bo’ladi. Kontakt yuzalar toza bo’lishi kontaktlarnig bosimi esa zavodda berilgan bosimga mos bo’lishi kerak.
keyingi yillarda ko’p elektr apparatlar metall–sopol bilan qoplangan kontaktlar bilan ishlab chiqarilmoqda. Metall–sopol qoplamali kontaktlar toza benzin bilan yuvib tozalanadi. Ularga egovda ishlov berish man qilinadi.
Zavodda o’rab joylangan holda keltirilgan va shikastlanish alomatlari bo’lmagan apparatlarni ochish va ularni qismlarga ajratish mumkin emas. Apparatdagi mayda nuqsonlarni tuzatish lozim bo’lganda ishlarni mumkin qadar uning zavodda yig’ilgan holatini va kontaktlari, mexanizmi va boshqa qismlarning holati saqlangan holda olib borilishi lozim.