Istiqbollarni belgilash usullari
Ko‟p firmalar kelajak istiqbollarini belgilashda avvalgi sotish jarayoni
tendenstiyalariga asoslanadi. Ular oldingi savdo qilish tajribasi statistik tahlil
natijasida ochib berilishi mumkin deb o‟ylaydi va ulardan kelajakdagi savdo
istiqbollarini belgilashda foydalanadi.
Shunday uslublardan eng keng tarqalgani – davriy tahlil yoki trendlarning
tuzilishi. U birlamchi savdoni to‟rt qismga bo‟lish: belgilar, davr, mavsum, va
begona omillar va sotishning tijoriy istiqbollarini belgilash uchun ushbu
bo‟laklarni birlashtirish. Trendsotuv xajmida aholi sonining o‟zgarishi, kapital va
texnologiyalarning shakllanishi natijasida sodir bo‟ladigan harakatlarni (oshishi
yoki pasayishi) uzoq muddatga yo‟naltirish. Uni topish uchun avvalgi savdoning
bir qatorlari uchun chiziq tortiladi.
Davr umumiy iqtisodiy va raqobat faoliyati natijasida sotuv xajmining o‟rta
to‟lqinda o‟zgarish davrini o‟z ichiga oladi. Davriylikni aniqlash yaqin kelajakdagi
istiqbollarni belgilashda foydali bo‟lishi mumkin. Davriylikdagi tebranishlar bir
maromda bo‟lmaganligi sababli istiqbolni belgilashda qiyinchiliklar tug‟diradi.
Mavsum – yil davomida sotuv xajmining har xaftada, xar oyda, xar chorakda
navbat bilan o‟zgarib turishidir. Mehmonxona biznesida biz odatda mavsumiy
o‟zgrishlarni bir yoki bir necha yil yakuni asosida tahlil qilamiz, ammo har
haftadagi, hattoki har soatdagi o‟zgarishlarni inobatga olish muximdir.
Mavsumiylik tabiat omillari, bayramlar va savdo an‟analari bilan bog‟liq bo‟lishi
mumkin.
Mavsumiylik qisqa muddatli savdolarning modelini tashkil qiladi.
Daromadlarni boshqarish ma‟lum kundagi, reysdagi, kruizdagi va soatdagi talab
darajasiga bog‟liq. Kompaniyalar tomonidan sotuvning avvalgi xajmlarining
o‟zgarishi tahlil qilib bo‟lingan, masalan, sentyabr oyining ikkinchi xaftasidagi
seshanba kunlaridagi sotuv, 482 reysning xar chorshanba 3.30 dagi reys
yo‟lovchilarining tahlili va x.k. Ammo avia yo‟nalishlarning tahlili tranzit
yo‟lovchilarning mavjudligi bilan qiyinlashadi. Avia yo‟nalishlar, mehmonxonalar
tizimi, avtomobillarni ijaraga berish tizimiga ega yirik kompaniyalar yirik sotuv
xajmlarini murakkab kompyuter tizimi orqali tahlil qiladi.
Tasodifiy omillar oldindan ko‟zda tutilmagan hollarni o‟z ichiga oladi:
mijozlarning xarxashalari, ish tashlashlari, qor bo‟ronlari, zilzilalar, yong‟inlar va
h.k. Bu omillarni oldindan aytib bulmaydi, shuning uchun ularni ma‟lumotlar
bazasiga joylashtirish mumkin emas. Lekin ularning ba‟zilarini masalan kor
buronlari va ish tashlashlarni ozgina vaqt oldin bo‟lsa ham ko‟ra bilish mumkin.
Vashington (Kolumbiya okrugi) mehmonxonalari menejerlari masalan, qor bo‟roni
bo‟lsa mehmonxonalarga talab oshishini biladilar, chunki bunday xolatlarda
yo‟lovchilar shaharga kira olmay, turli ofislarning xizmatchilari esa uylarga kayta
olmay mehmonxonalarda qoladilar. Menejerlar mazkur ma‟lumotlarga ega bo‟lib,
bunday holatlardan mehmonxonalarda inqiroz bo‟lgan xolatlarda foydalanishlari
mumkin.
Talabni boshqarishdagi birinchi kadam – firmaning turli segmentlari
tomonidan talabga ta‟sir ko‟rsatuvchi omillarni tushuna olish. Oylik maosh
58
beriladigan kun ko‟p sohalardagi mijozlarning talablarini o‟zgartirishi mumkin.
Shimoliy Dallasda Texas instruments firmasida maosh beriladigan juma va shanba
kuni kechqurun restoranlarning menejerlari va xodimlari uchun oddiy dam olish
kunlariga nisbatan ish ko‟proq bo‟ladi.
Mavsumiy turlanishlar ham bo‟lishi mumkin. Arizonadagi The Boulders dam
olish maskaning har bir xonasi narxi mavsumda 500 doll.dan yuqori turadi, iyun –
avgust oylarida ularga talab tushib ketganligi sababli ularni yarim bahosida ham
sotish imkon bulmaydi va mehmonxona yopilishiga majbur bo‟ladi. Ta‟til
mavsumi ko‟p dam olish maskanlariga ijobiy ta‟sir ko‟rsatadi. Ishbilarmon
mijozlar dekabr o‟rtasidan yanvar o‟rtsigacha, yoz faslida dam olish kunlarida
kamayadi. Vaxolanki talab o‟zgarib turadi, bu o‟zgarishlar ko‟p narsalarga bog‟liq.
Menejerlar talabning o‟zgarishiga ta‟sir ko‟rsatuvchi omillarni tushunishlari lozim
va ularni istiqbollarni belgilashda hisobga olishlari lozim. Masalan, 250 o‟rinli
mehmonxona 76% ga band bo‟ldi, ya‟ni bir yil davomida sutkasiga o‟rta narxda 80
dollardan 69350 nomer sotilgan. Oxirgi etti yil davomida – sutkasiga bir nomer va
o‟rta narxning har biri 5% ga ko‟paygan. Mahsulot xajmining oshishidan orkada
kolmaslik uchun mehmonxona ikki marotaba narxlarni oshirdi. Bu ma‟lumot
keyingi mavsumda mehmonxona o‟rtacha narxda 84 doll.dan 72818 nomer
sotishini ko‟zda to‟tadi. Menejer oldin mehmonxona o‟sib borayotgan talabni
kondirish imkonlariga egami yoki yo‟q ekanligini aniqlab olishi lozim. Agarda
mehmonxona ishbilarmon mijozlarga fevral – oktyabr va may – sentyabr oylari
davomida o‟rinlarning bir qismini sotgan bo‟lsa, 5% li oshishni kutish mumkin
emas, chunki mehmonxona imkoniyatlari chegaralangandir. Yagona imkoniyat –
talab kam bo‟lgan vaqtda bandlik darajasini oshirishdir. Agar keyingi yil pasayish
kutilayotgan bo‟lsachi? Natijada rakotabchilar mijozlarni jalb qilish maqsadida
narxlarni pasaytirganliklari sababli bir sutkada nomerning sotilishi 10% ga
kamayadi, o‟rtacha narxlar 15% ga kamayadi. Agar menejer istiqbollarni
belgilashda kamayish imkonlarini e‟tiborga olmay, oldingi tajribalar asosida
bandlik to‟liq bo‟ladi deb rejalashtirgan bo‟lsa, u holda nomerlarning o‟rtcha narxi
juda yuqori bo‟ladi. Kamayishni olgan bo‟lsa, u holda nomerlarning narxlari
birmuncha pasaytirilgan bo‟ladi
Agar istiqbollar kamayishni ko‟rsatayotgan bo‟lsa, u holda uning sabablarini
topish lozim bo‟ladi, ayniqsa mintaqaviy pasayishlar. Ishlab chiqarishning bir
sohasiga bog‟liq mintaqaviy iqtisodiyot, mazkur sohada pasayish kuzatilgan vaqtda
mamlakatning boshqa qismi gullayotganiga qaramay, mazkur mintaqada pasayish
kuzatiladi. Mehmonxona rahbariyati boshqarmaga mehmonxonada pasayish
kutilayotganligi aks ettirilgan istiqbol – reja taqdim qilgan xollarda uni asoslab
bermasa, u holda ularning rejalari tan olinmaydi. Sotuv bo‟yicha direktor
asoslanmagan holda pasayish kutilayotgan marketing rejasini taqdim qilgan
ko‟pgina xollarda firmaning umumiy rahbariyati istiqbol rejani oshirishni talab
qiladilar, natijada mehmonxona qayta ko‟rib chiqilgan rejani bajara olmaydi, sotuv
bo‟yicha direktor sotuvning asosiy maqsadini bajarmaganligi sababli ishdan ozod
qilinadi. Menejerlar istiqbollarni aniq belgilay olishlari va o‟z ma‟lumotlarini
asoslangan holda taqdim qilishlari lozim.
59
Do'stlaringiz bilan baham: |