O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

5.8. Shtuserlar va manifoldlar 

Shtuserlar  favvora  archasining  elementi  hisoblanadi  va  favvora  quduqlarini 

ishlarini  va  uning  debitini  rejmini  boshqarish  uchun  mо‗ljallangan.  Armaturaning 

ikkala otma chizig‗iga shtuserlar о‗rnatiladi, boshqariladigan va boshqarilmaydigan 

turlarga  ajratiladi.  Boshqarilmaydigan  shtuserlar  sodda      va  ishonchlidir. 

Quduqlarga  qum  yoki  boshqa  turdagi  abraziv  materiallar  kirib  kelganda  ularning 

ta‘sirida  yemiriladi  va  yemirilganda  tо‗liq  ishdan  chiqariladi.  Kо‗p  turdagi 

shtuserlarning  konstruksiyasi  mavjud,  kо‗pincha  legirlangan  pо‗latlardan  qisqa 

konussimon vtulkalar kо‗rinishida yoki metall keramik materiallardan belgilangan 

diametrda markaziy kanalli qilib tayyorlanadi.   Shtuserlar yemirilganda quduqning 

о‗rnatilgan ish rejimlari buziladi va shtuser yangisiga almashtiriladi. Buning uchun 

quduqlar  vaqtinchalik  zaxiradagi  shtuserlar  yordamida  ishlatiladi  va  ishchi 

chiqarish  chizig‗idagi  asosiy  yoyilgan  shtuser  ham  bir  vaqtda  yangisiga 

almashtiriladi.  Bundan  tashqari  tez  almashtiriladigan  shtuserlarning  kо‗p 

konstruksiyalari ham mavjud (5.7-rasm). 

Sodda kо‗rinishdagi shtuserlar belgilangan diametrdagi teshikli diafragmalar 

kо‗rinishida  ishlab  chiqariladi,  otma  chiziqning  ikkita    flanetslarining  oralig‗iga 

qisiladi.  Boshqariladigan  shtuserlarda  qattiq  materialdan  tayyorlangan  egarning 

ustida  konusli  shtokni  tekis  siljishi  hisobiga  о‗tish  kesimining  yuzasi  kattalashadi 

yoki  kichiklashadi.  Boshqariladigan  shtuserning  о‗tish  halqali  kesim  yuzasida 

ekvivalent diametrni kо‗rsatadigan shtok mavjud va u maxovikni aylanishi hisobiga 

siljishni amalga oshiradi. 

Bunday shtuserlar murakkab, narxi qimmat, salnikli zichlamalari mavjud va 

mahsuldor  qatlamdan  qumlar  kо‗chmaydigan  oddiy  quduqlarda  qо‗llaniladi.    Har 

qanday  turdagi  shtuserlarda  gazsuyuqlik  aralashmasi  harakat  yо‗li  davomida 

energiya  yо‗qotadi  va  buferdagi  bosim  kattaligi  neftgaz  yig‗ish  tizimning  olib 

ketuvchi  chizig‗idagi  bosimgacha  pasayadi.  Agarda  bosimlar  farqi  yuqori  bо‗lsa 

bir-biri  bilan  ketma-ket  ulangan  shtuserlar  о‗rnatiladi,  har  bir  shtuserda  qisman 

bosim pasaytiriladi.  

---

 

185