O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

Bolt  va  shpilkalarni  hisoblash. 

Flanesli  birikmalar  uchun  bolt  (shpilka)lar  va 

gaykalar  normallashgan  va  standartlashgan  bо‗lishi  kerak.  Flanesli  birikma 

loyihalanayotganda quyidagi tavsiyalarni inobatga olish kerak:  bolt (shpilka) diametri 

imkon  doirasida  kichik  bо‗lishi  kerak,  lekin  10  mm  dan  kam  bо‗lmasligi  darkor; 

boltlar  orasidagi  masofa  (2,5-5)



d

b

  bо‗lishi  kerak;  boltlar  iloji  boricha  zichlanish 

yuzasiga  yaqin  bо‗lishi  maqsadga  muvofiq..  Bolt  uzunligi  flanesli  birikma 

---

 

493 

yig‗ilgandan sо‗ng, ya‘ni gayka qо‗yilib, tortilgandan sо‗ng  gayka ustidan yana  (2,5-

5)



d

b

 masofaga chiqib turishi kerak.  

Muhit  bosimi  ostidagi  flanesli  birikma  boltiga  tushayotgan  yuklama  quyidagi 

formuladan topiladi:   

P

m

b

D

Р

b

D

Q

с

в

б

















0

2

)

3

2

(

4





                              (18.1) 

bu  yerda  Q

b

-  boltlarga  tushayotgan  umumiy  yuklama;    D

v

-qistirma  ichki 

diametri; b – qistirma qalinligi; R – muhit ishchi bosimi; D

s

-qistirma о‗rtacha diametri 

(D

v

=D

v

  +  b);    b

o 

–  qistirmaning  hisobiy  qalinligi,  uning  konstruksiyasiga  qarab 

aniqlanadi; yassi qistirmalar uchun b <0,012m bо‗lganda b

o

= b; b >0,012m bо‗lganda 

b

o

=

b

;

   

ellips  shaklidagi  qistirmalar  uchun

 

b

o

=  b/4;    m  –  qistirmaga  ta‘sir  etayotgan 

solishtirma  bosim  koeffisiyenti;  yassi  asbest  yoki  asbest  kompoziyasiyali  qistirmalar 

uchun  m=2,5;    gofrirlangan  metal  qobiqli  asbest  qistirma  uchun  m=3;    alyuminiy 

qistirma uchun m=4;  yumshoq pо‗lat  qistirma uchun m=5,5. 

Muhit bosimi ostida bо‗lmagan, lekin flanesli birikmani ishonchli zichlanishini 

ta‘minlovchi boltlarga tushayotgan yuklama miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi:  

2

/

0

'

пр

c

б

q

b

D

Q











                                                       (18.2) 

bu  yerda 

q

pr

 

–  qistirma  yuzasiga  tushayotgan  bosim;  yassi  asbest  yoki  asbest 

kompoziyasiyali  qistirma  uchun 

q

pr

  =30;    gofrirlangan  metall  qobiqli  asbest  qistirma 

uchun 

q

pr

 =40;  alyuminiy qistirma uchun 

q

pr

 =70;  yumshoq pо‗lat  qistirma uchun 

q

pr

 

=125. 

Q‘

b

 va Q

b

 yuklamalaridan eng kattasi hisoblashlar uchun olinadi. Tо‗rtga karrali 

(4,8,12,16  va  h.)  boltlar  sonini  tanlab,  bitta  boltga  tushayotgan  yuklama  (MN) 

aniqlanadi: 

б

б

б

n

Q

q



             yoki            

б

б

б

n

Q

q

'



                                       (18.3) 

Bolt yoki shpilka rezbasining ichki diametri d

1

 ushbu tenglamadan topiladi: 

4

/

)

(

2

1

1

доп

б

C

d

q











                                          (18.4) 

bu yerda S

1

 – konstruktiv qо‗shimcha, S

1

=0,001…0,002; [



] – tо‗rt-besh karrali 

mustahkamlik zahirasida ruhsat etilgan kuchlanish.  

---

 

494 

Bolt  yoki  shpilka  diametri  GOST  tо‗g‗ri  kelishi  kerak.  Shuning  uchun,  bolt 

diametrini (18.6) formuladan  aniklangandan sо‗ng, 

q‘

b

 

 topiladi. Boltlarga tushayotgan 

maksimal yuklama ushbu formuladan hisoblab topiladi:  

'

max

б

q

n

Q





                                                                 (18.5) 

Flanes parametrlari (disk qalinligi, payvandlash choklari)  hisobiy yuklama 

Q

r

 

ga 

nisbatan aniqlanadi: 

2

/

)

(

min

max

б

р

Q

Q

Q





                                         (18.6) 

bu  yerda  Q

rmax

-(18.5)  va  (18.6)  formulalar  yordamida  hisoblangan 

kuchlanishlarni eng kattasi.