O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

Nazorat savollari. 

 

1.Bir vaqtda bir quduq yordamida bir nechta qatlamlarni ishlatish mumkinmi? 

2.Bir vaqtda alohida ishlatish usullarini aytib bering? 

3.―Favvora-favvora‖ usulini izohlab bering? 

4.―Favvora-mexanizatsiyalashgan‖ usulni izohlab bering? 

5.Neftni  alohida  qazib  olishda  qо‗llanilidigan  gidroporshenli  nasoslarni  ishlash 

tartibini tushuntiring? 

6.Qatlamga suv haydash tartibini tushuntiring? 

---

 

367 

XIII - bob. GAZ VA KONDENSAT QUDUQLARNI ISHLATISHDA 

QO„LLANILADIGAN JIHOZLARNI MONTAJI VA EKSPLUATATSIYASI 

13.1. Gaz quduqlarining konstruksiyasi 

 

Gaz  va  gazkondensat  konlari  yer  qarining  har    chuqurligida  joylashadi:  250 

metrdan  10000  metr  va  undan  ham  chuqur.  Qatlam  flyuidlarining  uglevodorod 

komponentlarini  yer  ustiga  chiqarish  uchun  gaz  va  gazkondensat  quduqlari 

burg‗ilanadi. 

Gaz quduqlari quyidagicha foydalaniladi: 

1)  qatlamdan  gazni  yer  ustida  joylashgan  kon  qurilmalariga  harakatlanishi;  2) 

ochilgan tog‗ jinsi qirqimlarini og‗nab ketishdan  himoya qilish; 3) gazli, neftlilik va 

suvli qatlamlarni bir-biridan ajratish; 4) yer osti gazini yо‗qotilishini oldini olish. 

Gaz  quduqlari  uzoq  vaqt  davomida  murakkab  va  keskin  о‗zgaruvchan 

sharoitlarda  ishlatiladi.  Amalda  quduqlardagi  gazning  bosimi  100  MPa.gacha  yetadi, 

harorati  250ºC.gacha,  10000  metr  chuqurlikdagi  quduqlarda    tog‗  bosimi  250 

MPA.gacha  kо‗tariladi.  О‗zlashtirish  jarayonida,  tadqiqotlash,  kapital  ta‘mirlash  va 

ishlatish  davrida  quduq  orqali  harakatlanayotgan  gazning  quduqdagi  bosimi,  harorati 

va tarkibi keskin о‗zgaradi.  

Quduqlar-qimmat  narxdagi  kapital  inshootlar  hisoblanadi.  Umumiy  kapital 

qо‗yilmalarda  gazni  qazib  olishdagi  quduqni  qurishdagi  hamma  solishtirma  kapital 

qо‗yilmalar konni joylashuv chuqurligiga, quduqni burg‗ilashni geologik sharoitlariga, 

konning geografik joylashuv sharoitlariga bog‗liq holda -60- 80%ni tashkil qiladi. 

Quduq  qurilishining  uzoq  muddat  ishlatilishi  va  bahosi  kо‗p  holatda  ularni 

konstruksiyasi orqali aniqlanadi. 

 

Quduqning  konstruksiyasi-har  xil  uzunlikdagi  va  diametrdagi  mustahkamlash 

quvurlarining  birikmasidan  tashkil  topgan  hamda  ular  quduqning  ichiga  konsentrik 

holda bir-birining ichidan quduqqa tushiriladi.  

 

Qazib  oluvchi  gaz  quduqlarning  konstruksiyasi  kо‗pgina  omillarga  jumladan, 

qatlam bosimi va uni gidrostatik bosimning nisbatiga, burg‗ilashni geologik sharoitiga, 

qatlamning  geologik-fizik  parametrlariga,  qatlam  flyuidining  fizik  xossalariga, 

---

 

368 

qatlamlar  oralig‗idagi  bosim  farqiga,  quduqni  ishlatishni  texnologik  sharoitiga, 

qatlamni ishlatish rejimiga, iqtisodiy munosabatlarga bog‗liq bо‗ladi. 13.1-rasmda gaz 

va gazkondensat quduqlarining konstruksiyasi keltirilgan.  

Gazning  fizik  xossalari

-zichligi  va  qovushqoqligi,  ularni  bosim  va  haroratga 

bog‗liq о‗zgarishi neft va suvning zichligini va qovushqoqligini о‗zgarishiga nisbatan 

keskin farq qiladi. Kо‗p holatlarda gazning zichligi  neft va suvnikidan katta qiymatga 

kichik, gazning dinamik qovushqoqlik koeffitsiyenti 50-100 marta kichik. Gazning va 

suyuqlikning  zichliklaridagi  farq  neft  quduqlariga  nisbatan    konduktorni  katta 

chuqurlikka    tushirishga  tо‗g‗ri  keladi  va  tog‗  jinsini  gaz  bilan  yorilishini,  ichimlik 

suvlari bilan suvli gorizonlarni ifloslanishini va gazni yer ustiga chiqishini oldi olinadi. 

Gaz  quduqlarida  konduktorni  tushirish  chuqurligi  N  (m.da)  quyidagi  tenglikdan 

aniqlanadi 

h

g

P

Ln

T

R

L

h

r

o

b

q

b













'

.

.



 ,                                                (13.1) 

 

bu  yerda,  L-quduqning  chuqurligi;  R-solishtirma  gaz  doimiyligi;  T-  (L  -  h) 

uzunlikdagi о‗rtacha harorat; ρ

о‗r

 - h uzunlikdagi tog‗ jinsi qirqimidagi о‗rtacha hajmiy 

zichlik; P

b.q.b

- gazning boshlang‗ich qatlam bosimi; g-erkin tushish tezlanishi  

L

h

r

o

suv









425

,

0

L

'





 ,                                                      (13.2) 

bu yerda,  ρ

suv

 –qatlam suvining zichligi.