Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

Javob
Kengaytirilgan noaniqlikni qiymati ga teng


7.4. Oʼlchash vositalarini kalibrlashda kengaytirilgan noaniqlikni baholash

Oʼlchash vositalarini kalibrlashda noaniqlikni baholash yuqorida keltirilgan umumiy tartiblar asosida kalibrlanayotgan va namunaviy vositani koʼrsatkichlari, qoʼllash hujjatlari, kalibrlash sertifikatlari kabi axborot fondlaridan foydalanilgan holda bajariladi. Quyidagi rezistorni kalibrlash misolida noaniqlikni baholash tartibini koʼrib chiqamiz.

Yechim
Matematik model

ёки

(7.4.1)

Bu yerda: - elektr zanjirdan oʼtayotgan tok kuchi; - kalibrlangan standart rezistorning qiymati; - etalon standart rezistorning qiymati; - kalibrlangan standart rezistor uchlaridagi kuchlanish; - etalon rezistorning uchlaridagi kuchlanish.
Ushbu oʼlchashlar noaniqliika taʼsir qiluvchi omillar quyidagilar:
• ni takroriy oʼlchashlardagi noaniqlik;
• ni takroriy oʼlchashlardagi noaniqlik;
• Raqamli voltmetrni noaniqligi;
• Etalonning berilgan qiymatlarini noaniqligi;
• Etalonning barqarorligi bilan bogʼliq boʼlgan noaniqlik;
• Etalon rezistorning kalibrlangan temperaturasi va laboratoriya temperaturasi orasidagi farq bilan bogʼliq boʼlgan noaniqlik.
Namunaviy rezistorning kalibrlash sertifikatida 20 ^оС haroratda uning qarshiligi Ω qiymatga teng.
Quyidagi 7.3.1 - jadvalda kuzatish natijalari keltirilgan.

, mV, millivolt [kalibrlanayotgan rezistor natijasi]	, mV, millivolt [etalon (namunaviy) rezistor natijasi]
99,91963	99,92478
9991970	99,92474
99.91968	99,92470
99,91977	99,92492
99,91986	99,92488
99,92058	99,92561
99,92055	99,92558
99,92008	99,92506
99,9I 987	99,92479
99,91968	99,92468

Quyidagi olingan tajriba natijalarini oʼrtacha qiymati, standart ogʼishi va oʼrtacha qiymatga nisbatan standart ogʼishlarni aniqlaymiz

	(7.4.1)
	(7.4.2)
	(7.4.3)
	(7.4.4)
	(7.4.5)
	(7.4.6)

bu yerda: - kalibrlangan standart rezistor uchlaridagi kuchlanish natijalarini oʼrtacha qiymati; - etalon rezistorning uchlaridagi kuchlanish natijalarini oʼrtacha qiymati; - kalibrlangan standart rezistor uchlaridagi kuchlanish natijalarini standart ogʼishi; - etalon rezistorning uchlaridagi kuchlanish natijalarini standart ogʼishi; - kalibrlangan standart rezistor uchlaridagi kuchlanish natijalarini oʼrtacha qiymatga nisbatan standart ogʼishi; - etalon rezistorning uchlaridagi kuchlanish natijalarini oʼrtacha qiymatga nisbatan standart ogʼishi; - erkinlik darajasi soni.
Kalibrlash natijasi quyidagicha

Ω

(7.4.7)

Matematik modeldagi har bir argument boʼyicha sezgirlik koeffitsientlari hisoblanadi

	(7.4.8)
	(7.4.9)
	(7.4.10)

Kalibrlanayotgan rezistor va namunaviy rezistordagi kuzatilgan kuchlanish qiymatlarini А tur boʼyicha standart noaniqliklarini aniqlaymiz.

	(7.4.11)
	(7.4.12)

B tur boʼyicha standart noaniqlikni baholaymiz

1. 
   Voltmetrni kvanlash noaniqligi quyidagicha
   

   (7.4.13)

2. 
   Etalon rezistorning kalibrlash noaniqligi aniqlanadi. Kalibrlash sertifikatida ishonch darajasi 0,95 dir.
   

   (7.4.14)

3. 
   Nobarqarorlik bilan bogʼliq boʼlgan noaniqlik
   

   (7.4.15)

4. 
   Kalibrlash temperaturasi 20 ^оС oʼtkazilganligiga asosan
   

Yigʼindi standart noaniqligi baholanadi

(7.4.16)

Velcha-Sattersveytning formulasidan foydalangan holda erkinlik darajasi soni v_eff aniqlanadi

(7.4.17)

Kengaytirilgan noaniqlik

(7.4.18)

NAZORAT SAVOLLARI VA TOPSHIRIQLAR

1. 
   Kengaytirilgan noaniqlikni hisoblash tartibini bilasizmi?
   
2. 
   Kengaytirilgan noaniqlikni hisoblash formulasini yozing.
   
3. 
   Qamrab olish koeffitsienti nima?
   
4. 
   Qamrab olish koeffitsientini hisoblashga misollar keltiring.
   
5. 
   Qamrab olish koeffitsientini tanlash va kengaytirilgan noaniqlikni baholashga amaliy misollar keltiring.
   
6. 
   Oʼlchash vositasini kalibrlash deganda nimani tushunasiz?
   
7. 
   Elektr oʼlchash vositalarini kalibrlashda noaniqlikni hisoblasha misollar keltiring.