Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

4.8.1. – rasm. SGB G4-1 modelidagi gaz sarfi hisoblagichning tashqi koʼrinishi

4.9. Oʼlchash natijasiga taʼsir qiluvchi uslubiy noaniqliklar

Oʼlchash usulining nazariy jihatdan aniq asoslanmaganligi natijasida uslubiy noaniqlik kelib chiqadi. Uslubiy noaniqlik – oʼlchash usulining nazariy jihatdan aniq asoslanmaganligi natijasida kelib chiqadi. Uslubiy noaniqlikning asosiy manbai oʼlchash obʼekti modelining obʼekt xususiyatlariga mos emasligi hisoblanadi. Masalan, oʼlchash vositalarini hisoblashda ishlatiladigan tenglamalarning soddalashtirilishi, noaniqlikning kompensatsiyalashda kiritiladigan tuzatma koeffitsienti salmoqli noaniqlikka olib keladi.

Metodik (uslubiy) noaniqlikni bartaraf etish uchun ishlatiladigan apparaturaning parametrlarini va taʼsir etuvchi kattaliklarning qiymatlarini bilish kerakki, bular bilan oʼlchash natijasiga kiritiluvchi tuzatmani hisoblash mumkin boʼlsin (agar ularni umuman hisoblash mumkin boʼlsa). Shuning uchun uslubiy noaniqlikni bartaraf etishda kiritiladigan tuzatma hisoblash yoʼli bilan topiladi.
Аproksimatsiyalash va soddalashtirishda sodir boʼladigan noaniqliklar. Bunday noaniqliklarga bilvosita oʼlchashlarning noaniqligi kiradi, bular oʼlchanadigan kattalik bilan uning toʼgʼridan-toʼgʼri oʼlchash yordamida oʼlchangan argumenti oʼrtasidagi bogʼlanishni soddalashtirish natijasida kelib chiqadi.
Uslubiy noaniqliklar ayni bir oʼlchash usuligagina xos boʼlishi mumkin. Yaʼni maʼlum bir oʼlchash usulini texnik-konstruktiv jihatdan amalga oshirishda aniqlikni oshirishga turli omillar taʼsir qiladi. Bunda qaysi oʼlchash usulini tanlash oʼlchash vazifasidan, yaʼni talab qilingan aniqlik, kontaktli yoki kontaktsiz oʼlchash, oʼlchash sharoiti va boshqa talablardan kelib chiqib tanlanadi. Oʼlchash usulini tanlash asosan aprior-nazariy maʼlumotlarga tayangan holda oʼtkaziladi.
1-misol
Shkalalarni darajalashda mos kelmaydigan model tanlansa, masalan, nochiziqli otklikda (kutilgan javob) chiziqli darajalashdan foydalanish, qoʼpol tuzatishlarga va yanada katta noaniqliklarga olib keladi.
2-misol
Raqamlarni olib tashlab, yaxlitlash oxirgi natijani noaniqlikka olib keladi. Bunday vaziyatlarni oldindan bashorat qilish qiyin boʼlgani uchun baʼzi noaniqlik joiz boʼlishi mumkin.
3-misol
Moddalar namligini oʼlchashlda qoʼllaniladigan standart arbitraj usul – termogravmetrik usul hisoblanadi. Sigʼimli, infaqizik va oʼta yuqori chastotali usullar esa oʼzi xos boʼlgan uslubiy noaniqliklarga ega. Bunda uslubiy noaniqliklarni kamaytirish uchun birlamchi oʼzgartkichni konstruktsiya va boshqa parametrlarni metrologik takomillashtirish talab qilinadi.
4-misol