Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

1.4.1- rasm. Oʼlchashlar noaniqligini baholash algoritmi

EURACHEM / CITAC va Oʼlchashlarda noaniqlikni ifodalash boʼyicha Qoʼllanma (GUM) dagi yondashuvlarni umumlashtirib, quyidagi 1.4.1. – rasmda tavsirlash mumkin. Oʼlchash modelining oʼziga xosligidan kelib chiqib ushbu bosqichlar amaliy qoʼllashda oʼzaro birlashishi va baʼzi turlari umumlashgan holda foydalanishi mumkin. Oʼlchashlar noaniqligini hisoblashda mutaxassisning bilim va malakasi, oʼlchash jarayonini fizik asosi va mohiyatini, matematik modelni shakllantirishi, har bir noaniqlik manbalarini hisobga olishi, tavsiya qilingan algoritmga rioya qilish va chuqur matematik tahlil talab qilinadi. Masalan, akkreditlangan sinov laboratoriyalarida noaniqlikni hisoblashda har bir sinov usulini talablari va matematik modelini toʼgʼri tuzish ham ahamiyat kasb etadi.

2. 
   Oʼlchashlar noaniqligini hisoblash bosqichlari
   

1- bosqich. Oʼlchanayotgan kattalikni tavsiflash va matematik modelini tuzish.
Umumiy holatda oʼlchanayotgan kattalikni tavsiflash va uning matematik modelini tuzishning mantiqiy ketma-ketligi 3.3.1 - rasmda tasvirlangan.

Oʼlchash obʼekti

Jarayondagi asosiy parametrlarni aniqlash

Matematik modelni tuzish

Oʼlchash jarayonini fizik asosi

3.3.1 – rasm. Matematik modelni tuzishning mantiqiy ketma-ketligi

Oʼlchash jarayonida qatnashuvchi va natijalarni aniqliligiga taʼsir qiluvchi parametrlarni umumlashgan хolda 3.3.2.-rasmda tasvirlangan. Oʼlchash jarayonining umumlashgan sxemasi kirish va chiqish parametrlari orasida hisobga olinadigan va olinmaydigan, boshqariladigan va boshqarilmaydigan, tasodifiy va muntazam effektlarning yigʼindisidan iborat boʼlib, chiqish oʼlchash signali tasodifiy qiymatga egadir.