Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

1.5.3. - rasm. O‘lchash usullari.

Har bir tanlangan usul o‘z usuliyatiga, ya‘ni o‘lchashni bajarish usuliyatiga ega bo‘lishi lozim. O‘lchashni bajarish usuliyati deganda, ma’lum usul bo‘yicha natijalarini olish uchun belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi.

NAZORAT SAVOLLARI VA TOPSHIRIQLAR

1. Noaniqlik tushunchasi qaysi tildan olingan va qanday maʼnolarni bildiradi?

2. Rivojlangan xorijiy davlatlar amaliyotida global oʼlchashlar tizimining asosiy komponentlaridan biri boʼlgan “oʼlchashlar noaniqligi” necha yillardan beri qoʼllanilib kelinmoqda?
3. Fan va texnikada oʼlchashlar noaniqligini baholash boʼyicha birinchi xalqaro hujjat qachon tasdiqlangan?
4. Fan va texnikada turli fizik kattaliklarni oʼlchashda oʼlchashlarning noaniqligini belgilash qoidalariga misollar keltiring.
5. Oʼlchashlar noaniqligi kontseptsiyasini yaratish va joriy qilishda qaysi xalqaro tashkilotlar va milliy metrologiya institutlari jalb qilindi?
6. BIPM tavsiyasiga asosan ISO tarkibida TAG4/WG3 ishchi guruhi qachon tashkil qilindi?
7. Tajriba natijalarining xaqiqiy qiymat (tayanch qiymat) ga nisbatan sochilishini grafik ravishda tasvirlang.
8. Oʼlchash natijalarini qayta ishlash va aniqligini baholash kontseptsiyalari xaqida maʼlumot bering.
9. Oʼlchashlar noaniqligi qanday turlarga boʼlanadi?
10. Fan va texnikada oʼlchashlar noaniqligini oʼrni va ahamiyati nimadan iborat?
11. Buyuk alloma, qomusiy entsiklopedik olim Аbu Rayhon Beruniy va boshqa allomalarning metrologiya va oʼlchash texnikasi haqidagi fikrlarini izohlang.
12. GUM – nima ?
13. Hozirgi zamonaviy jamiyatda oʼlchash protsedurasini grafik ravishda tasvirlang.
14. I.P.Zaxarov oʼlchashlar noaniqligiga qanday taʼrif bergan edi?
15. 1σ, 2σ va 3σ (sigma) qonunlarida ehtimollik mos ravishda qanday qiymatga ega boʼladi?
16. Normal (Gaus) taqsimot qonunini ehtimollik zichligini grafik shaklda tasvirlang.
17. Bazaviy metrologik tushunchalar va ularning standartlashtirilgan mazmuni boʼyicha xalqaro va davlatlararo qanday meʼyoriy-texnik hujjatlarni bilasiz?
18. Metrologik kuzatuvchanlik boʼyicha xalqaro Deklaratsiya qachon qabul qilingan va bunda qaysi tashkilotlar tomonidan imzolangan?
19. Metrologik kuzatuvchanlikni taʼminlash zanjirini grafik ravishda tasvirlang.
20. Metrologik kuzatuvchanlik taʼminlashni qanday usullari mavjud?