O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston milliy Universiteti Iqtisodiyot fakulteti sirtqi ta’lim

Ходимларни бошқариш тамойиллари

• Ходимларни бошқариш икки гуруҳдан иборат тамойилларга асосланади. Ҳар бир тамойил ходимларни бошқаришнинг у ёки бу жиҳатини такомиллаштиришга хизмат қилади. Масалан, илғорлик тамойили корхона доирасидаги бошқарув тизимининг чет эл ёки маҳаллий илғор корхоналар бошқарув тизимига мос келадими, замон талабига жавоб берадими ёки йўқми деган саволга жавоб берса, мувозийлик тамойили эса ходимлар бошқарувидаги тезкорликни оширади ва ҳоказо

Корхонада банд бўлган барча ходимлар икки тоифадан иборат: ишлаб чиқарувчилар ёки хизмат кўрсатувчилар ва бошқарувчилар (раҳбарлар, мутахассис-менежерлар). Ходимларни, я'ни инсон омилини бошқариш қуйидаги жиҳатларни бошқаришни ўз ичига олади (6-чизма).
Ишлаб чиқаришни бошқариш тизимида меҳнат ресурсларини бошқариш жуда ҳам мураккабдир. Чунки ишлаб чиқариш ва бошқариш масалаларининг марказида одамлар-ишчилар, мутахассислар ва раҳбарлар туради. Корхона мақсадига эришиш ва режаларнинг бажарилиши фақат шулар иштирокида бўлади. Инсон омилини ҳисобга олмаслик, инсонга бее'тиборлик иқтисодда камсамараликка ва ишлаб чиқариш самарадорлигини пасайишига олиб келади.
Меҳнат ресурсларини бошқаришнинг асосий мақсади ишчилар ва ходимларнинг қобилиятларини, янада жадал ва унумли меҳнат қилишга қўзғатишдир.
Инсон омилига э'тибор, одамларга нисбатан жиддий, мас'улият билан ёндошиш меҳнат ресурсларини бошқаришнинг бош ғоясидир.
Xodimlarni rеjalashtirish
Ixtiloflar, nizolarni hal qilish
Tanlov, ishga qabul va ishdan bo’shatish
Kadrlarni lavozim va profеssional, ma'muriy o’sishini rеjalashtirish
Ma'qul ish sharoiti va ijtimoiy-ruhiy muhitni yaratish
Xodimlarni boshqarishdagi harajatlar va ularning samaradorligini baholash
Motivatsiya
Mas'uliyat va vakolat

Ходимларни режалаштириш

Мавжуд ходимларни баҳолашда, энг аввало уларнинг шаклланишига та'сир этувчи ташқи омилларга, хусусан меҳнат бозоридаги вазиятга э'тиборни нқаратмоқ лозим. Зеро, меҳнат бозоридаги ҳолат кўп жиҳатдан қуйидагиларга боғлиқ:
аҳоли сони, ёши, жинси салмоғидаги ўзгаришлар;
тармоқ ва ҳудудий бандликдаги ўзгаришларга;
қўшимча ишчи кучини ёллаш даражасига;
ишлаб чиқариш ҳажми, таркиби ва ўсиш сур'атига;
меҳнат ресусрларини бошқариш усулига ва ҳк.
Ички омилларни баҳолаш учун қуйидаги ма'лумотлар таҳлилини бажармоқ зарур:
доимий банд бўлган ходимлар сони, фамилияси, яшаш жойи, ишга қабул қилинган вақти ва ҳк.;
ходимларнинг таркиби (малакаси, мутахассислиги, ёш таркиби, миллий таркиби, ногиронлар, салмоғи, ишчи ва хизматчилар, ИТХ ва ҳк.);
ходимлар қўнимсизилиги;
иш кунининг давомлилиги (тўлиқ ёки қисман бандлиги, неча ва қайси сменада ишлаши, та'тилнинг давомлилиги ва ҳк.);
иш ҳақи, унинг таркиби, қўшимча иш ҳақи, та'риф ёки та'рифдан юқори тўлова ва ҳк.;
давлат ёки ҳуқуқий ташкилотлар томонидан кўрсатиладиган ижтимоий-маиший хизмат (ижтимоий эҳтиёжларга ажратиладиган маблағ)лар.

• Қайд қилинган ташқи ва ички омлиларнинг та'сирида меҳнат бозоридаги вазият ўзгариб туради ва шунга мос равишда меҳнат ресурсларига бўлган талаб ва таклиф кўлами аниқланади.
• Меҳнат ресурсларига бўлган талабни режалаштириш ходимларни режалаштириш жараёнининг бошланғич босқичи бўлиб, уни тузишда қуйидаги ма'лумотлар асос вазифасини бажаради:
• мавжуд ва режалаштирилаётган иш жойлари;
• ташкилий ва техник тадбирлар режаси;
• штатлар рўйхати ва бўш лавозимларни тўлдириш режаси.
• Ходимларга бўлган эҳтиёжни режалаштиришда маҳсулот ишлаб чиқариш режаси, маҳсулот бирлигига сарфланадиган вақт нормаси ва бир йилда ўрнатилган иш вақти фондидан фойдаланилади. Амалдаги технология даражаси доирасида ходимларга бўлган талабни режалаштириш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади: