O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston milliy universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
KIMYO FAKULTETI “ORGANIK KIMYO” kafedrasi
III-kurs 1903-guruh talabasi Norqulov Asliddinning
“ORGANIK KIMYO” fanidan
“Assimetrik Organokataliz”
mavzusidan
KURS ISHI

Ilmiy rahbar: Islomova Yulduz
Ilmiy darajasi va lavozimi:
Topshirdi: Norqulov A. I.

Toshkent -2021
Mavzu: Assimetrik Organokataliz
REJA:

I bob.Kirish.
1.1. Assimetrik organokataliz kelib chiqish tarixi
1.2. Kimyo bo‘yicha 2021 yilgi Nobel mukofoti sovrindorlari
1.3. Talidomidning qayg'uli hikoyasi
2.1. Xiral katalizatorlarni sintez qilishning eski va yangi usullari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH
Bu assimetrik organokataliz uchun hayajonli vaqtlar. So'nggi o'n yil ichida kimyo hamjamiyati, nihoyat, ilgari e'tibordan chetda qolgan sohani assimetrik katalizning uchinchi ustun sifatida ko'rib chiqishni boshladi, faqat fermentlar va xiral metall komplekslarini ko’rib kelishgan. Hozir butun dunyo bo'ylab son-sanoqsiz akademik guruhlar ushbu yo’nalishda ish olib borishmoqdalar. Sanoat dasturlariga kelsak, savol endi farmatsevtika sanoati organokatalizdan foydalanmoqchi emas, balki undan hali ham foydalanmayotgan kompaniyalar bormi yoki yo'qmi.
Organokatalizatorlar sof organik molekulalar bo'lib, ular reaksiya substratlari yoki o'tish holatlaridan elektronlar yoki protonlarni olib tashlash yoki berish orqali ishlaydi. Bu holat to'rtta alohida sohani belgilaydi: Bronsted kislotasi va asosli kataliz va Lyuis kislotasi va asosli kataliz. Bu soha 20-asr boshlariga borib taqaladi, Bredigning tabiiy alkaloidlarni enantioselektiv katalizatorlar sifatida qoʻllash boʻyicha hozirgi afsonaviy tadqiqotlari. Ushbu tadqiqot yo'nalishi keyinchalik boshqalar, jumladan Pracejus va Wynberg tomonidan davom ettirildi. Xajos va Wiechert tomonidan prolinni aldolizatsiya katalizatori sifatida ishlatgan parallel tadqiqotlari 19-asr oxirida Knoevenagelning asosiy ishidan ilhomlangan. O'sha o'n yilliklar davomida bir nechta boshqa organokatalizatorlar tasvirlangan, ammo ular prolin va xinin kabi ekzotik, izolyatsiya qilingan misollar sifatida ko'rib chiqilgan. Vaziyat faqat shu ming yillikning boshida aminokataliz, enamin va iminium ionlari oraliq moddalari orqali karbonil birikmalarining faollashishi umumiy kataliz tushunchasi ekanligi ko'rsatilganida o'zgardi. Ushbu kashfiyot nihoyat organokatalizatorlarni tushunish va loyihalash va ularning xatti-harakatlarini bashorat qilish uchun eshikni ochdi. Aminokataliz tushunchasi shundan beri o'nlab reaktsiya turlariga va tom ma'noda yuzlab variantlarga nisbatan qo'llanilgan. Bundan tashqari, karbenlar va uchinchi darajali aminlar kabi boshqa Lyuis asos katalizatorlarining, shuningdek, Bronsted kislotasi va asos katalizatorlarining ishlash tamoyillari endi qadrlanadi va har kuni yangi reaktsiyalar va katalizatorlar ishlab chiqiladi va nashr etiladi. Bu hayratlanarli o'zgarishlar, ayniqsa, biz organik kimyogarlar o'zimizni ishontirgan oldingi fikrdan kelib chiqqan holda, ya'ni yangi reaktsiyalarni faqat o'tish metallari kimyosi sohasida kutish mumkin. Hozirgi o'zgarishlar bizni idrokimiz to'liq to'g'ri bo'lmaganligi haqidagi haqiqatni qabul qilishga yoki organokataliz haqiqatan ham yangi emasligini ta'kidlab, "to'g'ri" bo'lishni davom ettirishga majbur qiladi. Hech bo'lmaganda, mening fikrimcha, organokatalizning muvaffaqiyati va foydaliligi shubhasizdir.