O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 
 
 
 

---

121 
6.2. SUYUQLIKLARNING ZICHLIGINI O'LCHASH ASBOBLARI
Suyuqliklarning holatini, ko'p hollarda tarkibini tavsiflovchi fizik kattaliklardan 
biri ularning zichligi hisoblanadi. Kimyo sanoatining barcha tarmoqlarida 
shuningdek, ilmiy-tadqiqot ishlarida zichlikni o'lchash asosiy o'rin egallaydi. 
Shuning uchun ham zichlikni avtomatik o'lchash sanoatda ko'pchilik jarayonlarni 
avtomatlashtirishda muhim o'rin egallaydi. 
Modda massasining birlik hajmga bo'lgan nisbatiga 
zichlik 
deyiladi, ya'ni 
(6.2) 
bu yerda:
 -
tarkibi bir xil bo'lgan moddaning zichligi yoki tarkibi
turlicha bo'lgan moddaning o'rtacha zichligi, kg/m
3
;
m - 
moddaning massasi, kg;
V -
moddaning hajmi, m
3
.
Suyuqlik zichligining temperaturaga bog'liqligi normal (20°C) temperaturada 
quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: 
(6.3) 
bu yerda:
t
 - 
ishchi temperaturadagi suyuqlik zichligi, kg/m
3
; 
-
suyuqlik hajmiy issiqlik kengayishining o'rtacha
koeffitsiyenti, 1
0
S; 
t -
normal temperatura, °C;
t
0
 -
suyuqlikning ishchi temperaturasi,°C.
Ishlash usuliga ko'ra turli xil suyuqliklarning zichligini o'lchashda keng 
tarqalgan asboblar asosan quyidagilardan iborat: 
- mexanik; 
- radioizotopli; 
- akustik (tovush to'lqinlari yordamida). 

---

122 
 
Mexanik zichlik o'lchagichlar
Mexanik zichlik o'lchagichlarda asbobdan, ya'ni sezgir elementdan chiqadigan 
o'lchash signalining qiymati tekshirilayotgan suyuqlikning molekulyar-mexanik 
xususiyatiga yoki sodir bo'ladigan mexanik-molekulyar o'zgarishlarga bog'liq 
bo'ladi. Mexanik zichlik o'lchagichlar suyuqliklarning zichligini o'lchashda eng ko'p 
tarqalgan o'lchash vositasi hisoblanib, vaznli, qalqovichli, gidrostatik hamda 
tebranuvchi zichlik o'lchagichlarga bo'linadi. Bu asboblarning barchasi amalda 
sanoatning ko'pchilik tarmoqlarida keng qo'llaniladi.