O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 
Ko'chishning induktiv o'zgartgichlari. 
Induktiv o'zgartgichlarning ishlash prinsipi po'lat o'zakli g'altakning po'lat yakor 
harakati tufayli induktiv qarshiligining o'zgarishini o'lchashga asoslangan.
1.4.-a-rasmda induktiv o'zgartgich yordamida buyumning qalinligini o'lchash 
ko'rsatilgan. 4 va 6 roliklar orqali buyum 5 o'tishida rolik 4 bilan bog'langan shtok 3 
yordamida yakor 2 harakatlanadi. Havo bo'shlig'ining o'zgarishi magnitli 
o'tkazgichning magnit oqimi F - ni o'zgartiradi.
Natijada g'altakning induktivligi L induktiv qarshiligi hamda g'altakda tok 
o'zgaradi.
L = 
;
2
2


SW
(1.14.) 
X = 2 
L
f

; (1.15.) 
I = 
2
2
L
X
R
U
Z
U


; (1.16) 
Bu yerda: 

- havo bo'shlig'idagi magnit o'tkazuvchanlik; 
W - g'altakning o'ramlar soni; 
S - magnitli o'tkazgichning kesim yuzasi; 
f - manbaa kuchlanishi chastotasi; 

- havo bo'shlig'i kattaligi; 
U - manbaa kuchlanishi; 
Z - o'zgartgich chulg'amining to'liq qarshiligi; 
R - o'zgartgich chulg'amining aktiv qarshiligi. 

---

17 
Formulada o'zgartgichdan o'tayotgan tok uning konstruktiv o'lchamlari 
o'zgarmas bo'lganda havo bo'shlig'i kattaligiga bog'liq o'zgaradigan induktiv L ga 
bog'liq 1.5. - rasmda o'zgartgichdan o'tayotgan tokning (1 egri chiziq) va g'altak 
induktivligi L ning o'zgarishi (2 egri chiziq) tasvirlangan. 
1.4- rasm. Induktiv o'zgartgichlaryning sxemalari 
1.5-rasm. Tok va induktivlikning havo bo'shlig'iga bog'liqlik grafigi. 
Tenzometrik o'zgartgichlar. 
Tenzometrik o'zgartgichlar mashina detallarining elastik deformatsiyasini 
o'lchash uchun ishlatiladi. Ularning ishlash prinsipi tenzoeffekt hodisasiga 
asoslangan. Bu yupqa qog'oz 2 ga zigzagsimon ingichka konstantan sim (0,01:0,05 
mm diametrli) yopishtirilgan o'tkazgichdan iborat. Simning uchlariga 1 chiqish 
klemmalari o'rnatiladi (1.6-rasm) va o'lchash sxemasiga ulanadi. Deformatsiyani 
o'lchash uchun o'zgartgich tekshiriladigan buyum sirtiga yopishtiriladi. Detallarni 

---

18 
cho'zilishi va qisilishi natijasida unga yopishtirilgan sim ham deformatsiyalanadi va 
qarshiligi R o'zgaradi.
R = 
S
L
/

; (1.17.) 
Bu yerda: 
L
- sim uzunligi; 
S
- simning ko'ndalang kesim yuzasi 

- solishtirma qarshilik. 
Sim uzunligining nisbiy o'zgarishi uning qarshiligining nisbiy o'zgarishiga olib 
keladi.
L
L
К
R
R



; (1.18.) 
Bu yerda: 
K
- tenzosezgirlik koeffitsenti (
K
= 1,9- 2,1); 
L
R


,
- qarshilik va uzunlikning o'zgarishi.
Simli tenzometrik o'zgartgichlarning afzalligi-statik xarakteristikasining 
chiziqligi, kichik og'irlik va gabariti, hamda oddiyligidir. Kamchiligi esa-kichik 
sezgirligi va issiqlikning ta'siridir. 
1.6-rasm. Tenzometrik o'zgartgichning sxemasi.